صنعت گاز؛ فرصت ها و چالش ها

کد مطلب: 3449 گروه تأسیسات: بر اساس آمارهای شرکت ملی گاز ایران ذخایر اثبات شده گاز کشور تاکنون حدود 27 تریلیون مترمکعب تخمین زده شده که برابر 15.8 درصد کل ذخایر گاز طبیعی دنیاست؛ به این ترتیب بعد از روسیه کشور ما در مقام دوم ذخایر گاز طبیعی قرار دارد. ایران، یکی از غنیترین مراکز هیدروکربنی جهان و دارای 102 میدان نفتی، و 43 میدان گازی است . گرچه اکثریت این میادین در محدوده مرزهای کشور قرار دارد ولی 23 میدان هیدروکربنی نیز بین مرزهای ایران با کویت، عراق، قطر، بحرین، امارات متحده عربی و عربستان سعودی قرار گرفته اند که یکی از مهم ترین آنها میدان گازی پارس جنوبی است که همراه با بخش قطری (گنبد شمالی) ذخیره گازی برابر 13.35 تریلیون مترمکعب دارد و به عبارتی برابر یک سوم کل ذخایر گازی ایران در این حوزه جای گرفته است.راه جدای نفت و گازنزدیک به 25 درصد انرژی دنیا از گاز طبیعی به دست میآید که از جمله سوخت های پاک محسوب میشود و آلودگی کمی را ایجاد میکند. در شرایطی که سوخت نفت از نظر جغرافیایی در حال اتمام است و بر اساس برآوردها 25 تا 30 سال دیگر جوابگو خواهد بود اما گاز به عنوان یکی از حامل های مهم انرژی در آینده صنعت و شهرها به شمار میرود. با توجه به پتانسیل های ایران برای صادرات گاز و حجم بهره برداری از منابع گازی کشور (160 هزار میلیارد مترمکعب در سال) در سال های آینده ایران به همراه چند کشور دیگر نقش مهمی در تأمین انرژی جهان خواهد داشت. هرچقدر در سال های اخیر قیمت نفت به دلایل مختلف از جمله تغییر در پارادایم های مصرف انرژی و رکود اقتصادی در شرق آسیا رو به نزول بوده اما صنعت گاز به عنوان یکی از حامل های انرژی در سیاست اقتصادی کشورهایی مانند چین موردتوجه قرار گرفته است و این موضوع تأثیر زیادی در تعادل عرضه و تقاضای انرژی در دنیا خواهد گذاشت. البته کارشناسان شرکت CNPC (شرکت ملی نفت چین) رشد تقاضای این کشور را تا سال 2020 کمتر از پیش بینی دولت ارزیابی کرده اند ولی روسیه بسیار امید دارد که بتواند بر سر قیمت گاز با چین به توافق برسد تا 38 میلیارد مترمکعب را از طریق خط لوله POS1 و 30 میلیارد مترمکعب دیگر را از طریق خط لوله POS2 به چین منتقل کند. آنچه پتانسیلی بالقوه برای ایران محسوب میشود سرد شدن روابط روسیه و اروپا بر سر بحران اوکراین و کم شدن صادرات گاز به اروپاست. گرچه مسئولان گاز ادعا کرده اند که میتوانند جای روسیه را در اروپا بگیرند اما چنین طرحی به زیرساخت های گسترده تری نسبت به امروز نیاز دارد. نبود استراتژی جامع در بخش گازاکثر کارشناسان بر این باورند که نبود یک استراتژی جامع در بخش انرژی کشور، به خصوص در بخش گاز، همچنین سیاست های ضعیف در مورد بهره برداری از منابع گازی، باعث شده که همواره نظرات دوگانه ای در این زمینه وجود داشته باشد و عده­ ای با بهره برداری از این منابع، موافقت و عده ای نیز مخالفت کنند. البته در بخش کلان انرژی نیز استراتژی جامعی نداشته ایم که این موضوع بسیار موردنقد قرار گرفته است. وجود یک طرح جامع باعث میشود که قسمت های مختلف در بدنه دولت که به نحوی به حوزه انرژی مربوط میشوند، وظایف خود را بدانند؛ ضمن اینکه اولویت ها در این بخش مشخص و موجب میشود پروژه ها و طرح ها به موقع بهره برداری شوند و به نوعی، نظارت دقیق بر اجرای برنامه ها صورت پذیرد.کارشناسان راهکارهای متفاوتی را فراروی صنعت گاز قرار داده اند، استراتژیهایی مانند بهره برداری از منابع مشترک و رونق صادرات از آن جمله است. با توجه به اینکه به اکثریت شهرهای ایران گازرسانی صورت گرفته این گمانه به وجود میآید که این مصرف داخلی و تکیه بسیار زیاد به گاز تا چه حد در راستای اهداف استراتژیک انرژی کشور است.مصرف گاز در ایرانایران در حالی یکی از بزرگ ترین دارندگان و صادرکنندگان گاز طبیعی به شمار میرود ولی درعین حال واردکننده بزرگ گاز طبیعی نیز هست. سهم صنعت گاز کشور در بازار و تجارت جهانی گاز حتی به 2 درصد هم نمیرسد، در شرایط فعلی 90 درصد صادرات گاز ایران با معادل 10 میلیارد مترمکعب در سال به ترکیه است و ازطرفی با 4 تا 7 میلیارد مترمکعب در سال واردکننده بزرگ گاز طبیعی از ترکمنستان نیز هستیم ، علاوه بر این قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان معادل 21.5 میلیون مترمکعب در روز، هم به دلیل تأخیر و ادعاهای مقامات پاکستانی در شرایط سردرگمی به سر میبرد و صادرات گاز به عراق که معادل 20 میلیون مترمکعب در روزاست نیز به دلیل تأخیر در احداث خط لوله در خاک دو کشور هنوز عملیاتی نشده است. بر این چالش باید چالش رشد فزاینده مصرف گاز را افزود که بخشی در تولید برق، بخشی در صنعت و حجم بزرگی از آن در بخش خانگی مصرف میشود.سال گذشته ایران بیش از 50 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی را به منظور تولید برق به نیروگاه ها اختصاص داده که این مقدار 14 درصد نسبت به سال گذشته افزایش نشان میدهد. در این بین و به منظور توقف تولید سوخت طبیعی در نیروگاه های برق، ایران باید 70 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی را برای تولید برق اختصاص دهد. بخش صنعت در ایران طی سال گذشته 44 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی مصرف کرده که این میزان دست کم 2.5 درصد در مقایسه با سال گذشته افزایش نشان میدهد. آمارهای رسمی در سال مالی گذشته در ایران نشان میدهد که 40 درصد کل گاز طبیعی تولیدشده در ایران که حجمی معادل 91 میلیارد مترمکعب است در بخش مصارف خانگی استفاده شده که این میزان در مقایسه با سال گذشته دو درصد افزایش را نشان میدهد. صادرات، آری یا خیربرای ایران جنبه مالی صادرات گاز از جنبه استراتژیک آن مهم تر است و بحث اهمیت ژئوپلتیکی ایران و شرایط حاکم بر کشورهای همسایه یا خاورمیانه و طرح های توسعه صادرات در منطقه خاورمیانه و در حوزه آسیای مرکزی مثل طرح صادرات گاز ترکمنستان به هند و پاکستان عواملی هستند که باید در بحث فرصت های صادرات و لزوم آن موردتوجه قرار گیرد. پس از انقلاب، اولویت به مصرف گاز در داخل کشور داده شد؛ یعنی در این دوره صادرات کاملاً قطع شد و برنامه های تزریق گاز به دلیل محدودیت های تولید، هزینه های بالا و آسیب های واردشده از جنگ به طور کامل انجام نشد و تمام تلاش دولت برای جایگزینی گاز با سایر سوخت های فسیلی خانگی بود. البته گازسوز کردن نیروگاه ها که مصرف بسیار بالایی دارند، نیز مطرح بود. به دلیل اشتراک برخی از میادین گازی کند کردن صادرات منجر به استفاده کشورهایی مانند قطر و عربستان سعودی از ذخایر مشترک خواهد شد. در حال حاضر مصرف داخلی، تبدیل به فرآورده و صادرات، به عنوان اولویت های گاز مطرح هستند اما باید دید کشور ما برای جذب سرمایه که لازمه توسعه این صنعت است، چه اقداماتی انجام داده و آیا قوانین ما این رغبت را برای سرمایه گذار داخلی و به خصوص خارجی، ایجاد کرده است؟ . در شرایط فعلی، در صورتی میتوانیم گاز صادر کنیم که تولید و استحصال سالانه گاز را به 500 میلیارد مترمکعب یعنی 5 برابر تولید فعلی برسانیم و این در حالی است که تولید سالانه ایران بین 100 تا 150 میلیارد مترمکعب متغیر است.