کاروانسرایی با معماری نادر

کد مطلب: 3626 کاروانسرای شوریاب در روستای شوریاب در جنوبیترین قسمت دهستان طاغنکوه جنوبی و 18 کیلومتری شهر همت آباد مرکز بخش طاغنکوه و در حوزه شهرستان نیشابور واقع شده است.این کاروانسرای زیبا و بزرگ در دوره قاجاریه احداث شده و جزو کامل ترین کاروانسراهای این دوره محسوب میگردد. این بنا دارای یک پلان هشت و نیم هشت مستطیل شکل است و عناصر اصلی این بنا شامل چهار ایوان، چهار اسطبل، حیاط مرکزی و عناصر فرعی شامل شاه نشین طاقچه ها و طبقات بالا، بخاری دیواری و … است.کاروانسرایی با جلوه های معماری نادربنای کاروانسرای شوریاب، با داشتن جلوه های معماری نادر و همچنین عناصری چون ایوانچه ها، ایوان ها، حجره ها، شاه نشین، طاق نماها و ... دارای اهمیت و بار فرهنگی ویژه ای است. وجود تزئینات آجرکاری گوناگون و کم نظیر در جایجای این بنا، مقادیر زیادی از دست نوشته های بزرگان بر بندکشی دیوارهای شاه نشین ها و نیز پوشش های گوناگون در نقاط مختلف، از ویژگیهای ارجمند معماری و تاریخی این کاروانسرا به شمار میآیند.پیشینه و کاربردبا نگاهی به ابعاد و اندازه آجرها و ملات به کاررفته در بنا، پلان، تزئینات آجری و شیوه آجرکاری و همچنین دست نوشته های درون شاه نشین ها که به دست وزیران و بزرگان نوشته شده، تاریخ بنای کاروانسرا به دوره قاجاریه میرسد. از این بنا برای اسکان و اتراق موقت کاروانیان بهره برداری میشده که پس از مدتی متروک گردیده و سپس به انبار علوفه و آغل گوسفندان، مغازه، آسیاب و ... تغییر کاربری یافته است.مشخصات معماری؛ پلان، ساخت و تزئیناتپلان بنای کاروانسرای شوریاب نیشابور، هشت و نیم در هشت مستطیلیشکل و دارای چهار ایوان و چهار اسطبل در طرفین ضلع هاست. عناصر اصلی این بنا، دربرگیرنده چهار ایوان، چهار اسطبل، بیست ایوانچه و حجره، حیاط مرکزی و عناصر فرعی آن، دربرگیرنده شاه نشین، تاقچه ها، طبقات بالا، بخاری دیواری و ... است.عنصر شاخص بیرونی بنای کاروانسرا، ایوان ورودی آن است که برجسته (بیرون آمده) از بناست. تاق نماها (غرفه هایی) در دو طرف ورودی قرار دارند. ایوان ورودی، دارای دو مناره و غرفه هایی است که به گونه ای زاویه دار از بنا و با پلانی چندضلعی به پیش رفته اند. ایوان ورودی در دوطبقه و دارای هشتی نسبتاً وسیع است. در سوی غربی و شرقی بنا، اتاق هایی برای نگهبانی و در شمال هشتی، در طبقه همکف، یک ورودی به داخل محوطه و در بالای آن یک رواق قرار گرفته است.این کاروانسرا در شمار کاروانسراهای دشت، با حیاط مرکزی است که به شیوه چهار ایوانی ساخته شده و ایوان های پیرامونی حیاط، دوطبقه و دارای شاه نشین اند. پیرامون حیاط، 20 حجره و در بخش پیشین هر حجره، یک ایوانچه ساخته شده، کف ایوانچه ها و اتاق ها (حجره ها) از سطح حیاط مرکزی، حدود 60 سانتیمتر، بالاتر است. فاصله شمالی-جنوبی این حیاط 43 متر و طول شرقی-غربی آن، 34 متر است.پلان ایوان های شرقی و غربی متحدالشکل و به صورت تیپ، اما در نما دارای تفاوت اندکی است. این دو ایوان نیز در دو طبقه همکف و اول ساخته شده و دارای شاه نشین است. ایوان نسبت به دیوارهای حیات فرورفته و یک گودی نسبتاً عمیق در این ضلع ها به وجود آورده است. ارتفاع ایوان، از دیوارهای اطراف، بلندتر و ازاین روی، نوعی تأکید و ارزش را برای ایوان، تداعی مینماید.ایوان شمالی، برخلاف ایوان های شرقی و غربی، هم ‎ سطح بدنه حیاط است و روبه روی ورودی کاروانسرا قرار دارد. این ایوان، مانند دیگر ایوان ها، در دوطبقه همکف و اول، با شاه نشین و اتاق های مجاورش است. ایوان شمالی، در طبقه همکف، پس از یک حجره نسبتاً بزرگ، به واسطه یک اتاق –که ادامه حجره نیز است- امتداد اصطبل های مجاورش را ازهم گسیخته است.