نگاهی به شرایط فراروی بانوان شاغل در صنعت نفت

چهره اش خسته، اما مصمم و تلاشگر است؛ او یک زن شاغل است، زنی که در شبانه روز تلاش می کند میان مسئولیت های شغلی و خانوادگی و اجتماعی خود تعادل ایجاد کند و همه آن ها را به بهترین نحو ممکن انجام دهد؛ اگرچه بسیاری از کارشناسان و حتی خود زنان عقیده دارند بانوانی که پای علایق و اهداف شغلی خود می ایستند، بهای گزافی را می پردازند، اما برخی دیگر عقیده ای خلاف این دارند و معتقدند زنان باید به مرور برابری بیشتری در عرصه های اجتماعی داشته باشند. بانوان شجاعی که از حضور در مدیریت های کلان، پست های حساس، سایت های فنی، مناطق عملیاتی، خطوط پروازی، عملیات سوخت رسانی، بخش های تعمیراتی پالایشگاه ها هیچ ابایی ندارند، در گزارش پیش رو نگاهی داشته ایم به وضع آماری و چالش های پیش روی زنان شاغل در صنعت نفت. سهم زنان از اشتغال در صنعت نفت بیش از 8 درصد از کارکنان صنعت نفت ایران را زنان تشکیل می دهند که در دورترین مناطق عملیاتی این صنعت مسئولیت های مهمی بر دوش دارند؛ هم اکنون بیش از 17 هزار زن در صنعت نفت مشغول به کار هستند که از این تعداد هفت هزار نفر رسمی و 10 هزار نفر نیروهای قراردادی هستند. بر اساس آمارهای موجود، بیشترین گروه سنی شاغل در این صنعت را بانوان 30 تا 34 ساله تشکیل می دهند که تعداد قابل توجهی از آنان 10 تا 15 سال سابقه کاردارند؛ از طرفی به لحاظ علمی بیش از 70 درصد از کارکنان زن صنعت نفت دارای مدرک لیسانس و بالاتر هستند که همه این اعداد در کنار یکدیگر نشان از تجربه و سطح علمی بالای زنان شاغل در صنعت نفت دارد، اما آیا صنعت نفت توانسته است به خوبی از این ظرفیت استفاده کند؟ به گفته خانم تندگویان، مشاور وزیر در امور زنان و خانواده صنعت نفت، زنان تحصیل کرده و باتجربه در صنعت نفت تنها 7 درصد از مناصب مدیریتی این صنعت را به خود اختصاص داده اند و از کل زنان شاغل در صنعت نفت، سه نفر در مناصب بسیار بالا و 350 نفر در حوزه سرپرستی و ریاست حضور دارند؛ این موضوع در شرایطی اتفاق افتاده که رویکردهای دولت یازدهم، امیدها برای دستیابی زنان به حقوق و جایگاه شایسته خود را افزایش داد و شخص وزیر نفت در عمل نیز با انتصاب چند زن در سمت های مهم مدیریتی و فنی توجه ویژه خود به زنان را به مرحله عمل رسانید، اما به نظر می رسد هنوز تا دستیابی کامل زنان به جایگاه واقعی خود فاصله زیادی وجود دارد و این موضوع نیازمند حضور گسترده زنان در منصب های مدیریتی در همه زیرمجموعه های این صنعت است. درمجموع باید گفت اگرچه صنعت نفت در مقایسه با دیگر سازمان های دولتی به ویژه صنعتی، جایگاه خوبی به لحاظ توجه به حضور زنان در سمت های مدیریتی و تصمیم گیری دارد، اما هنوز هم تعداد زیادی از زنان شاغل ازلحاظ ارتقای سازمانی در سمت های خود یا فریز شده اند یا به ندرت به سطوح سرپرستی ارتقا یافته اند که بهبود این نسبت افزون بر آگاهی بخشی به خود زنان برای مطالبه حقوق اجتماعی خود، نیازمند شناسایی، معرفی و حمایت زنان توانمند از سوی مدیران مرد تصمیم گیر و شبکه های مشاوران امور زنان در زیرمجموعه های صنعت نفت است. چالش های پیش روی زنان شاغل در صنعت نفت شاید بسیاری از خود زنان شاغل در صنعت نفت نیز که حتی سوابق کاری قابل توجهی در صنعت نفت دارند، ندانند که زنان شاغل رسمی در این صنعت در مقایسه با مردان در برخی موارد از حقوقی مشابه برخوردار نیستند، هم اکنون در صنعت نفت سهم زنان از جذب نخبگان تنها 24 درصد است، در دولت گذشته محدودیت های زیادی برای استخدام زنان ایجاد شد و تا جایی پیش رفت که در آزمون های استخدامی صنعت نفت، هیچ سهمی برای زنان در نظر گرفته نشد؛ اگرچه با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید این محدودیت برداشته شد، اما تا به وجود آمدن موازنه منطقی که سال ها پیاده نشده بود، فاصله داریم. از طرفی در قوانین تفاوت های بسیار بارزی میان یک زن و مرد شاغل در صنعت نفت وجود دارد و هم اکنون یک زن شاغل در صنعت نفت از برخی حقوقی که به مردان تعلق می گیرد، بی بهره است که نحوه پرداخت غرامت پس از فوت، بازنشستگی پیش از موعد، اعطای حق اولاد، استفاده از منازل سازمانی در مناطق عملیاتی و نیز استفاده فرزندان از امکانات ورزشی و درمانی عمده ترین موارد این اختلافات است. زنان شاغل در صنعت نفت که بودجه کل کشور را تأمین می کنند، هنوز از یک مهدکودک سازمانی که فرزندان خود را بدون دغدغه به آن بسپارند محروم هستند، در طول مرخصی زایمان، از ترفیعات محروم شده و در بیشتر موارد مدیران شایستگی های آن ها را تنزل می دهند و در شرایطی تنها هزینه مهدکودک اندکی به آن ها پرداخت می شود که هزینه سپردن فرزندان به یک مهدکودک درجه چندم، چیزی حدود چهار برابر ارقام دریافتی است و همه این عوامل شرایطی را برای فرزندان ایجاد کرده است که گرایش زنان به سمت تک فرزندی افزایش یافته است و بسیاری از آنان از تصور فرزند بیشتر واهمه دارند. زنان به دلیل ماهیت طبیعی خود با مقوله فرزند آوری آن هم در سال های اوج بازدهی شغلی روبه رو هستند و منحصر ماندن تصمیم گیری ها و امکانات به مردان و نداشتن درک صحیح از مشکلات زنان و مادران شاغل، خود سبب بازتولید مشکلات زنان و خانواده در فرم های جدید شده است و زنان همچنان نتوانسته اند بدون دغدغه های خانوادگی به مسائل شغلی خود بپردازند؛ طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی اخیراً ساعت کاری زنان شاغل دارای فرزند زیر شش سال کاهش یافت، اما هنوز سازوکار اجرایی شدن این قانون در صنعت نفت مشخص نیست، اگرچه بسیاری از کارشناسان و متأسفانه حتی برخی فعالان عرصه زنان تصویب قوانینی ازاین دست ازجمله دورکاری و ... را سبب صدمه زدن به اشتغال زنان و حذف آنان از بازار کار می دانند، اما تجربه کشورهای بیشتر توسعه یافته در وضع و اجرای قوانین مختص به زنان شاغل به خوبی نشان می دهد که وضع الزام های قانونی برای کارفرماها در کشور، راه حل این مشکل باشد نه بیم دادن زنان از بیکاری و از دست دادن شغل.