فیل و فنجان در توسعه شهر تهران

امروزه تهران در زمره شهرهای بلندمرتبه جهان قرار دارد با این تفاوت که توسعه عمودی و بلندمرتبه سازی در این شهر از قواعد معنادار و انتظام حساب شده پیروی نمی کند. در تهران، سیمای ناهمگونی از بلندمرتبه سازی را شاهدیم. حجم های ناهمگون که بدون تناسب با معابر و خیابان ها ، پهنه بندی های نامناسب منظر شهری را رقم زده اند. گره های کور ترافیکی که هرروز بیش از روز دیگر، گلوگاه های ارتباطی شهر را می فشارند و ثمره آن سفرهای ناخوشایند شهری است. ساختمان های بلندمرتبه در معابر تنگ شمال شهر یا کنار بزرگراه هایی مانند همت یا ستاری و باکری که قرار بود روزی گرهی از ترافیک محورهای شمالی جنوبی و شرقی- غربی تهران را باز کنند با سرریز شدن ترافیک روبرو و خود به گرهی از گره های ناگشودنی ترافیک تهران مبدل شده اند. توسعه افقی تهران به سمت غرب جریان داشته، مسائل و چالش هایی را پیش روی مدیران شهری گذاشته است که اگر به همین منوال ادامه پیدا کند به زودی شاهد اتصال کالبدی میان استان های تهران و البرز خواهیم بود . تهران ازنظر پهنه جغرافیایی کوچک تر از کلان شهری مانند توکیو است اما به دلیل توسعه نامناسب و بی قوارگی در آن، طی کردن مسافت های یکسان بیش از دو برابر شهری مانند توکیو زمان می برد. علاوه بر این، معابر شهری برای پیاده روی و استفاده از دوچرخه نیز چندان مناسب نیست . توسعه ناهمگون افقی و عمودی شهر و عدم تناسب فیل و فنجان در این زمینه، حاصل چرخه طنزآلود و خنده داری از فروش تراکم است. هنگامی که تراکم بدون در نظر گرفتن پیوست های لازم و بدون چشم انداز فروخته می شود مسائل متنوع ترافیکی و زیست محیطی در شهر ایجاد می کند که برای غلبه بر این مشکلات، معابر و شریان های جدید احداث می شود. یک راه حل و نمونه موفق در کلان شهرهای ژاپن توسعه زیرسطحی یا زیرزمینی شهر است. در این نوع توسعه شبکه های حمل ونقل ریلی و مترو بخش زیادی از ترافیک جاری در سطح زمین را به ساختارهای زیرسطحی می برند که می توان به امکان فضاسازی و شهرسازی زیرسطحی نیز نگاه ویژه ای داشت؛ به صورتی که بخش عمده ای از پهنه های تجاری و حتی اداری شهری را می توان در کنار شبکه دسترسی مترو سازمان دهی و ایجاد کرد. در این نگاه، مترو دیگر یک شبکه حمل ونقل نیست و می توان به امکان توسعه شهر و شهرسازی در فضای زیرسطحی نیز نگریست.