مقرنس نماد معماری جهان اسلام

جلسه هم اندیشی مقرنس عصر قاجار و بزرگداشت استاد سید اکبر حلی روز سه شنبه دوم خردادماه در مرکز فرهنگستان هنر برگزار شد. به گزارش خبرنگار پیام ساختمان، این هم اندیشی در دو بخش برگزار شد، در بخش نخست از یک عمر تلاش بی وقفه در عرصه مرمت و معماری استاد سید اکبر حلی درزمینهٔ صیانت از آثار و ابنیه تاریخی معماری سنتی ایران تجلیل شد و در بخش دوم، مقرنس عصر قاجار توسط اساتید بزرگ معماری موردبحث و بررسی تخصصی قرار گرفت. مهدی مکی نژاد، دبیر علمی هم اندیشی مقرنس در عصر قاجار مقرنس را تعریف کرد و گفت: مقرنس تنها عنصر مشترک معماری جهان اسلام است و به عنوان اولین اصل در معماری ایرانی یکی از دغدغه های اصلی فرهنگستان هنر است که مهجور مانده و متأسفانه منابع محدودی در این زمینه وجود دارد. بازسازی کاشان مرهون توجه کریم خان زند سیف الله امینیان، پژوهشگر و معاون اسبق سازمان میراث فرهنگی سخنان خود را با بیت غیر هنر که تاج سر آفرینش است / دوران هیچ سلطنتی جاودانه نیست آغاز کرد و در سخنان خود احیای آثار تاریخی و معماری کاشان را مرهون تلاش و توجه کریم خان زند، وکیل الرعایا دانست و افزود: در سال 1192 ه.ق زلزله ای رخداد که موجب تخریب 80 درصد از بناهای این شهر شد و به دستور کریم خان زند، توسط عبدالرزاق خان کاشانی که حاکم وقت بود، 500 نفر از معماران نخبه از سراسر کشور به این شهر گسیل شدند و به مرمت آثار و ساخت بناهای این شهر پرداختند. فرهنگ و هنر ایران زمین در گذشته جا ماند استادیار دانشگاه تهران به دیدگاهی از منظر شهرسازی پرداخت و ادامه داد: از منظر شهرسازی، ارزش گرایی سه وجه دارد؛ ارزش مداری، ارزش گذاری و ارزش آفرینی. استاد حلی دارای شخصیتی است که به اصول ارزشی خود پایبند بوده، 70 خانه تاریخی را صیانت و مرمت کرده و درواقع ارزش های آن را احیا کرده است . بیراه نیست بگوییم؛ اگر فرهنگ و تمدن ایران پویاست، به دلیل حضور افرادی این چنین است که ارزش آفرین بوده، به گذشته خود بسنده نکرده و همیشه روبه جلو رفته اند. استاد حلی آثار زیادی نیز خلق کرده است. او از سبک و طریقت خود صیانت کرده و در مقابل آرایی که قبول نداشته، سرخم نکرده است. ناصر مشهدی زاده دهاقانی در ادامه این نشست، ریشه مقرنس را عرفان دانست و به تشریح این دیدگاه پرداخت و گفت: سه اصل مشترک بین عرفان ایرانی و دین اسلام وجود دارد، حقیقت، شریعت و طریقت. اجازه دهید عرفان ایرانی را به هندسه نزدیک کنیم. اگر شریعت را دایره و محیط آن فرض کنیم، حقیقت را مرکزش و طریقت را شعاع آن بدانیم، بی نهایت شعاع می تواند از مرکز آن رسم شود ولی باید بدانید تنها یک شعاع می تواند از مرکز رسم کرد. استاد حلی دارای ارزش های اخلاقی است که به محیط این دایره نزدیک می شود، او همان، تنها شعاعی است که می شود از مرکز دایره رسم کرد. زیرا او به حکمت الهی نزدیک شده است. او نه تنها در حوزه معماری بلکه در تمامی عرصه ها ورود پیداکرده و مانند سایبانی برای فرهنگ، هنر و انسانیت است. تجلی حکمت در معماری ایران در ادامه استاد سید اکبر حلی مقاله اش را با عنوان تجلی حکمت در معماری ایران به روایت معماران و مقرنس کاران کاشانی در دوره قاجار ارائه کرد. به اعتقاد وی حکمت، علوم حقیقی است یعنی علم به حقایق اشیا است؛ البته به قدر طاقت و توان بشری و حکیم کسی است که کارها و اعمالش از روی دانایی و بینایی باشد، همه علوم را می داند و عمل می کند. او علت ها را می فهمد و بر پایه عقلانیت و الهامات قلبی تصمیم گیری می کند. استاد حلی به مبحث فلسفه پیدایش مقرنس در معماری ایران و گوشه سازی پرداخت و تصریح کرد: در زمان های قدیم معماران ایرانی برای پوشش سقف های بزرگ در دهانه های عریض چاره ای اندیشیدند تا بتوانند به راحتی با متقاطع کردن آسمان فضا سقف ها را بپوشانند. در این راستا کار را از گوشه سازی هشت، دوازده و شانزده آغاز کردند. این معمار کاشانی به چگونگی گسترش گوشه سازی پرداخت و یادآور شد: با گسترش گوشه سازی رفته رفته رسمی بندی را باهدف نوع کاربندی سازه ای در اصول خمسه معماری ابداع کردند که در این رابطه می توان خانه عباسیان را ارزشمندترین اثر تاریخی مسکونی در دوران قاجار به شمار آورد. این مرمتگر بناهای تاریخی سپس به تشریح بیشتر مقرنس؛ یزدی بندی ها، گوشه بندی ها و چگونگی ساخت ها با نمونه هایی که در این سال ها مرمتشان کرده بود، پرداخت.