ظرفیت های نظام مهندسی و الزامات وزارت راه در بخش ایمنی

آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله یا استاندارد 2800 و مقررات ملی ساختمان، دو قانونی است که در آن ها به مبحث ایمنی پرداخته شده است. در استاندارد 2800 به موضوعاتی از جمله ضوابط طراحی لرزه ای سازه های ساختمانی، ضوابط طراحی لرزه های غیر ساختمانی و ضوابط ساختمان های با مصالح کلاف دار پرداخته شده است. در مقررات ملی ساختمان هم به نکاتی چون حفاظت ساختمان ها در مقابل حریق، الزامات عمومی ساختمان، بارهای وارد بر ساختمان، پی و پی سازی، طرح و اجرای ساختمان های بتن آرمه یا فولادی، ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا، طرح و اجرای تأسیسات برقی، تأسیسات مکانیکی، آسانسورها و پلکان های برقی، تأسیسات بهداشتی لوله کشی گاز، عایق بندی و تنظیم صدا، پدافند غیرعامل، مراقبت و نگهداری از ساختمان و صرفه جویی در مصرف انرژی اشاره شده است. در همین راستا مسئولان وزارت راه و شهرسازی تنها راه ارتقای ایمنی و کیفیت ساختمان ها در کشور را رعایت دقیق مقررات ملی ساختمان و ضوابط شهرسازی تلقی می کنند و بر این باورند که دولت با نگاه کاملا غیرسیاسی به حوزه ایمنی ساختمان ها، بر موضوع رشد کیفیت زندگی و بهبود وضعیت سکونت در کشور تأکید دارد، اما بااین وجود، واقعیت آن است که در حوزه رعایت ایمنی ساخت وساز، علاوه بر اینکه فرهنگ سازی مناسبی در بین عموم مردم برای توجه به الزامات ایمنی چه در دوره ساخت و چه در دوره بهره برداری از ساختمان شکل نگرفته است و نهادهای مسئول هم در این زمینه به وظایف قانونی خود عمل نمی کنند. کوتاهی شهرداری در حوزه ایمنی اگرچه ساخت وسازهای غیراصولی چه ازنظر فنی و چه ازنظر عدم رعایت ضوابط شهرسازی و مقررات ملی، برخورد قاطع شهرداری ها را می طلبد، اما متأسفانه در این بخش با یک تناقض و پارادوکس قانونی هم مواجهیم. یعنی ازیک طرف باید جلوی احداث ساختمان هایی گرفته شود که در حوزه تراکم و یا سطح اشغال، مقررات ملی و قواعد شهرسازی را رعایت نمی کنند و حکم تخریب برای آن ها صادر شود، اما از سوی دیگر با استفاده از ظرفیت هایی که در کمیسیون ماده 100 تعریف شده و تزریق منابع و نقدینگی به شهرداری ها، متأسفانه این قبیل ساخت وسازها را ادامه می دهند. از سوی دیگر، در راستای تحقق ایمنی مراکز تجاری و اماکن عمومی، قانون به صراحت شهرداری ها را ملزم به نظارت کرده و طبق قانون شهرداری ها، وظیفه نظارت بر نحوه رعایت موارد ایمنی در اماکن عمومی به طور مشخص بر عهده شهرداری ها است و شهرداری مسئول ایجاد ایمنی در اماکن عمومی است. اما آنچه عملا در این بخش مشاهده می شود حاکی از آن است که در بخش الزام ساختمان ها به ایمن سازی، با ضعف قانونی مواجهیم و شهرداری اقدام خاصی برای ایجاد ایمنی در ساختمان ها به ویژه ساختمان های قدیمی انجام نداده است. علاوه بر این، در بخش نظارت بر ضوابط ایمنی در ساختمان های مسکونی با خلأ قانون مواجهیم و نمی توان مالک یک ساختمان مسکونی را ملزم به اجرای قوانین کرد. ظرفیت های نظام مهندسی و الزامات وزارت راه آنچه کارشناسان درباره آن هشدار و تذکر می دهند، این است که متأسفانه ایمنی ساختمان ها موردتوجه هیچ دستگاه و نهادی نیست و درواقع هیچ سازمانی نمی پذیرد که تا چه میزان در بحث ایمنی ساختمان ها به ویژه ساختمان های قدیمی و فرسوده مسئول است. در این میان برخی مسئولان، سازمان نظام مهندسی ساختمان را به عنوان یک نهاد اثرگذار در تعیین و ارزیابی میزان ایمنی ساختمان ها و شناسایی ساختمان های خطرآفرین معرفی می کنند و معتقدند که چون این سازمان نسبت به موضوعات و مسائل شهری حساسیت بیشتری از خود نشان می دهد، لذا می تواند در استان ها و شهرهای مختلف، با ارزیابی میزان ایمنی ساختمان ها از بروز حوادث تلخ در کشور جلوگیری کند. اما مجلسی ها با تأکید بر اینکه آماده سازی آیین نامه ایمنی ساختمان ها در شورای عالی معماری و شهرسازی، یک الزام و ضرورت است، خواستار توجه و بررسی دقیق شورای عالی معماری و شهرسازی در خصوص ساختمان های ناایمن و اعمال نظر در رابطه با آن ها شده اند. ساختمان های قدیمی و نوساز از منظر ایمنی در این میان کارشناسان در پاسخ به اینکه امنیت ساختمان ها در کلان شهری مثل تهران چگونه باید تأمین شود معتقدند: امنیت ساختمان ها باید در دو بخش موردتوجه قرار گیرد. اول اینکه ساختمان های قدیمی بر اساس نظام طراحی و محاسبات فنی مهندسی آیین نامه های قدیمی اجراشده و امروز این آیین نامه های فنی با پیشرفت علم تغییر کرده است. لذا آنچه مسلم است ایمن سازی ساختمان ها باید هم به لحاظ محاسبات و اجرای سازه ها و هم به لحاظ بهره برداری انجام گیرد. در ساختمان های جدیدی که محاسبه می شوند، آیین نامه های محاسباتی در حد نسبتاً خوبی اعمال شده و باید نظارت مضاعفی در بخش اجرا اعمال و مهندسان را مأمور کنیم تا نظارت عالی و متعالی تری بر ساخت وسازهای شهری داشته باشند. در این حوزه قاعدتا نظارت دقیق بر عهده سازمان نظام مهندسی است و شهرداری نیز در هنگام صدور پروانه باید به گزارش های مجموعه ای از مهندسان مورد تأیید سازمان نظام مهندسی توجه کند. به این ترتیب اگرچه این تغییرات فنی جدید در ساختمان های جدید و در حال ساخت، در محاسبات سازه ای اعمال می شود و سازمان نظام مهندسی و شهرداری، تأییدیه های فنی لازم و کنترل های مضاعف را از این بابت اعمال می کنند تا در آینده با کمترین آسیب به لحاظ محاسبات، اجرا و بهره برداری از ساختمان ها مواجه شویم، اما آنچه امروز به شدت موردبحث است، ساختمان های قدیمی است که در عین داشتن کاربری های مختلف، ایمنی لازم را ندارند و نظام کنترل ایمنی آن ها باید بازنگری و قانونمند شود. تمدید پروانه صنفی افراد منوط به گذراندن دوره ایمنی صاحب نظران با ابراز تأسف از اینکه، مراکز تجاری مشابه پلاسکو در تهران و دیگر شهرها فراوان هستند، معتقدند: آموزش ساکنان و افرادی که از ساختمان ها به ویژه بناهای قدیمی تجاری بهره برداری می کنند، جزو الزامات بعدی است و درواقع تمدید پروانه صنفی هر فردی منوط به گذراندن دوره آموزشی مرتبط با ایمنی ساختمان ها باشد. همچنین آموزش آتش نشان ها بر اساس علم روز و ضوابط و آیین نامه ها نسبت به موضوعاتی از قبیل رفتار سازه های فلزی در برخورد با آتش و زلزله، الزامی است تا متناسب با این احتمالات و وقوع حادثه، رهبری درستی در مورد مسائل پیش آمده انجام دهند. از طرف دیگر باید با شناسایی ساختمان های ناایمن، تا جای ممکن نسبت به تقویت سازه ای و رعایت مباحث ایمنی آن ها تلاش شود. ساختمان های قدیمی چندکاربره در حال حاضر آنچه جای شگفتی دارد این است که همین ساختمان های قدیمی ناامن، کاربری های مختلف پیداکرده و چندکاربره شده اند. یعنی نیروهای کاری بعضا در همان ساختمان زندگی و کار می کنند و این بناها هم زمان به کارگاه های تولیدی و فروشگاه تبدیل شده اند. به بیان دیگر یک بارگذاری خارج از عرف ظرفیت برای برخی مراکز تجاری تعریف شده و میزان انرژی ای که از این ساختمان ها خارج می شود، با توجه به نصب خودسرانه کلید، پریز، سیم برق، سیستم گرمایش و... از سوی مالکان، متناسب با ظرفیت اولیه تعریف شده برای آن ساختمان نیست. درمجموع باید گفت ازآنجایی که خدماتی که بابت عدم رعایت موازین ایمنی در ساختمان ها انجام می شود، بسیار زیاد و شمار تلفات هم بالا است، سختگیری در بخش ایمنی چه در دوره ساخت و طراحی و چه در حین بهره برداری امری بسیار مهم و بجا است.