استانی با پتانسیل های پنهان

سیستان و بلوچستان استانی است با پتانسیل های بسیار اما محرومیت های آشکار که متأسفانه عدم اهتمام و سرمایه گذاری مناسب، آن را به استانی فقیر و مستضعف تبدیل کرده که همواره برای نفوذ و ایجاد درگیری مورد طمع دشمنان انقلاب و مردم ایران بوده است. این استان 1100 کیلومتر مرز خشکی با پاکستان و افغانستان و 300 کیلومتر مرز آبی با دریای عمان دارد و به دلیل قرار گرفتن در موقعیت راهبردی و ترانزیتی و به ویژه، وجود بندر چابهار که تنها بندر اقیانوسی ایران و آسان ترین و بهترین راه دسترسی کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان به آب های آزاد است، از اهمیت فراوانی برخوردار است. بر اساس سند چشم انداز 20 ساله آینده، سیستان و بلوچستان باید به یکی از استان های توسعه یافته ایران تبدیل شود و با توجه به موقعیت مطلوب این استان در ابعاد فرهنگی، تاریخی، طبیعی و گردشگری می تواند به زودی به یکی از قطب های گردشگری ایران تبدیل شود و با در نظر گرفتن ابعاد فنی و زیست محیطی مبتنی بر آینده نگری می توان گام های سازنده ای برای توسعه آن برداشت. بندر اقیانوسی چابهار چابهار تنها بندر ایرانی است که به اقیانوس هند راه دارد. سرمایه گذاری اساسی در این بندر نقش بسیار مؤثری در توسعه عمرانی کل استان خواهد داشت. در حال حاضر دولت در حال احداث 550 کیلومتر راه آهن بندر چابهار به زاهدان است. ادامه این خط آهن به زابل و شمال خراسان، علاوه بر اتصال به شبکه سراسری راه آهن ایران باعث عمران شرق ایران خواهد شد و پیشنهاد می شود که یکی از انشعابات آن از بندر خشک میلک بگذرد و به داخل افغانستان برود. همچنین پروژه در حال ساختِ پتروشیمی چابهار و پالایشگاه میعانات گازی به بالا بردن توسعه اقتصادی و اجتماعی بندر اقیانوسی چابهار کمک شایانی خواهد کرد. با سرمایه گذاری زیربنایی در بندر چابهار، بندر کنارک و سایر بندرهای استان می توان اقتصاد استان را از سرزمین محوری به سمت دریا محوری سوق داد. باوجود واحدهای اندک و پراکنده سرسبز در استان سیستان و بلوچستان و همچنین آب هایی که به طور فصلی در سیستان جمع می شود، استان سیستان و بلوچستان استانی کوهستانی، کویری و خشک است، به همین دلیل روی منابع سرزمینی آن نمی توان برنامه ریزی درازمدت و باثبات انجام داد. اما مزیت های دریایی مناطق جنوبی استان همچون دسترسی به آب های اقیانوسی درزمینهٔ ترانزیت دریایی، ارائه خدمات بندرگاهی و پشتیبانی به کشتی ها، شیلات، تجارت دریایی و ارائه خدمات سوخت رسانی دریایی به کشتی های خارجی، ارائه خدمات تعمیرات و لجستیک کشتی ها، راه اندازی یا روساخت کشتی اقیانوس پیما در استان و همچنین خدمات ترانزیت دریا به خشکی از طریق چابهار به افغانستان و آسیای مرکزی پتانسیل هایی هستند که شکوفایی آن ها می تواند زندگی محرومانه طیف گسترده ای از اقشار بلوچ و سیستانی استان را دگرگون کند و بهبود بخشد. در صورت سرمایه گذاری و اجرایی شدن موارد ذکرشده، استان سیستان و بلوچستان از یک استان هزینه بر به استانی درآمدزا مبدل می شود و در صورت استمرار روند توسعه ای، حتی می تواند به درآمد ملی کشور نیز کمک کند. مضاف بر اینکه نعمت های خدادادی، نظیر ساحل، دریا و دسترسی به آب های آزاد دنیا کاربرد فصلی ندارند و پیش شرط هم ندارند و می توان برای سالیان متمادی روی آن ها برنامه ریزی باثبات انجام داد. راهبردهای بلندمدت برای این استان عبارت اند از: 1- استفاده از موقعیت مناطق آزاد چابهار و منطقه ویژه اقتصادی میلک زابل 2- سازمان دهی مبادلات برون مرزی کالا و عملیات محصولات تبدیلی 3- توسعه بخش کشاورزی با تأکید بر زیر بخش های باغبانی، صید آبزیان، کشت متراکم و گلخانه ای 4- توسعه ظرفیت های صنعت گردشگری و بهره برداری از جاذبه های گردشگری و تاریخی استان 5- مدیریت بهینه محیط زیست، حفظ، احیاء و اصلاح منابع پایه و طبیعی استان 6- بهره گیری از انرژی های تجدیدشونده مانند انرژی باد و انرژی خورشیدی7- گسترش آموزش های عمومی و حرفه ای و تخصیصی در مناطق مرزی 8- تداوم سرمایه گذاری دولت در امر تقویت و توسعه زیربنایی استان، به ویژه در بخش انرژی و مخابرات و راه ها 9- تقویت پیوند و تعامل ساختاری اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان با سطح ملی هاب میلک Milak Hub به مرکز دادوستد و بازرگانی که از همه امکانات مخابراتی، مراسلاتی، تجاری، اقتصادی و اجتماعی برخوردار باشد، هاب گفته می شود. برای تقویت هابمیلک ضروری است که علاوه بر جاده ترانزیت چابهار به مشهد و آسیای میانه در آینده قطار چابهار، زاهدان، زابل، مشهد، هرات و عشق آباد نیز یک انشعاب مرزی به میلک داشته باشد تا علاوه بر خروج و ورود کالا و بارهای صادراتی، وسیله ای برای جذب گردشگر باشد. با توجه به موقعیت جغرافیایی میلک، یعنی مرز ایران و افغانستان و ورود و خروج میلیون ها تن کالا و قرار گرفتن بر سر راه ترانزیت چابهار، زاهدان، زابل، مشهد و آسیای میانه (عشق آباد) و همچنین شمال غربی افغانستان (شهر هرات) یک موقعیت استثنایی برای میلک در منطقه فراهم شده است. میلک با هم جواری با استان نیمروز و استان بالادستی فراه و همچنین نزدیکی به مناطق شمالی پاکستان می تواند یکی از تأمین کننده های اصلی کالا، ارزاق و تجارت با مناطق غربی و جنوب غربی افغانستان باشد. بی شک، سرمایه گذاری 55 میلیاردی چینی ها در بندر گواتر در خاک پاکستان، مجاور مرز ایران و همچنین وجود بندر اقیانوسی چابهار، در آینده اثرات چشمگیری در مناطق شمالی مخصوصاً در منطقه میلک خواهد داشت و به هاب میلک کمک شایانی خواهد کرد. برای تقویت مرکز تجاری، مالی و اقتصادی میلک لازم است کارهای زیربنایی فراوانی صورت گیرد. ضروری است تأسیسات زیربنایی بندر خشک میلک شامل نیروگاه برق، تصفیه خانه آب، خطوط مخابراتی و جاده های ترانزیتی و راه آهن از هم اکنون فراهم شود. همچنین لازم است پایانه های کالا شامل انبارها، سوله ها، سردخانه های بزرگ تجاری، باراندازها، اقامتگاه های تجاری و گردشگری ارزان قیمت فراهم شود. وجود محصولات گرمسیری مانند خرما و نیمه گرمسیری مانند انگور، شیلات جنوب، کشت های متراکم و گلخانه ای و همچنین وجود سردخانه صادراتی را بیش ازپیش ضروری می نماید. علاوه بر محصولات فوق می توان زردآلو، پسته، مرکبات (پرتقال، لیمو، نارنگی)، گردو و بادام، زیتون، انجیر، خیار، گوجه فرنگی، توت فرنگی، بادمجان و فلفل را نیز از مرز میلک و بازارچه های مرزی صادر کرد. بازارچه مرزی زابل سازمان جهانگردی جهانی پیش بینی کرده است که گردشگری تا پایان دهه آینده در صدر جدول منابع پردرآمد جهان قرار خواهد گرفت و تا سال 2020 (1398 شمسی) از تنها صنعت پردرآمد جهان، یعنی نفت، پیشی خواهد گرفت. زابل که در نزدیکی مرز میلک قرارگرفته، بهشت باستان شناسان لقب گرفته است. شهر سوخته نمونه ای دیدنی با قدمت 5 هزارساله در مسیر جاده زابل -زاهدان قرار دارد و تا میلک فاصله چندانی ندارد. بنابراین فرصت از هر نظر مهیاست. لازم است برای تأسیس موزه باستان شناسی در شهر سوخته اقدامات مناسبی صورت گیرد و این منطقه به صورت محوطه ای دارای موزه اختصاصی برای بازدیدکنندگان آماده شود.برای ورود کامل به مرکز تجاری میلک،علاوه بر اتصال به جاده و راه آهن چابهار به ترکمنستان و آسیای میانه، لازم است به دریاچه هامون که بزرگ ترین دریاچه آب شیرین ایران است، نیز اشاره شود. این زیستگاه گردشگری محل زندگی انواع پرندگان مهاجر، ازجمله فلامینگو، پلیکان، درنا، اردک، غاز، قو، چنکر و غیره است و منطقه سیاحتی مناسبی برای جذب گردشگر به شمار می رود. هرچند خشک شدن دریاچه مذکور موجب بروز عوارض زیست محیطی گسترده ای شده است اما باید برای زنده شدن این دریاچه، با استفاده از تجارب احیای دریاچه ارومیه، حرکت کرد. مشکلات و چالش ها الف: ریز گردها ازآنجایی که ریز گردها از مشکلات عمده استان سیستان و بلوچستان به شمار می رود. باید با کشت درختان گرمسیری که نیاز کمتری به آب دارند، زمینه تثبیت شن های روان و همچنین جلوگیری از حرکت آن ها را فراهم کرد. متأسفانه در سالیان اخیر شاهد رکود و بی توجهی به فعالیت های آبخیزداری و همچنین کوتاهی درزمینهٔ حفظ محیط زیست در استان بوده ایم. ب: حق آبه یکی از مشکلات استان سیستان و بلوچستان کمبود منابع آبی است و انتظار می رود وزارت خارجه دولت محترم جمهوری اسلامی برای دریافت سهم بیشتر از حق آبه هیرمند اهتمام ورزد و آن را در اولویت سیاست های خارجی ایران قرار دهد. بی تردید، احداث جاده ترانزیت مرز ایران، دوغارون به هرات به وسیله ایران و سایر خدمات مرزی نظیر احداث جاده، راه آهن و لوله انتقال گاز در افغانستان، به تقویت مراودات مرزی و تعامل گسترده دو کشور مسلمان همسایه کمک بسیاری خواهد کرد اما لازم است در کنار امکاناتی که در داخل افغانستان توسط جمهوری اسلامی ایران احداث می شود، این کشور همسایه را به اهتمام بیشتر برای تأمین حق آبه سیستان ترغیب کرد تا این منطقه استراتژیک و حاصلخیز ایران به علت کم آبی دچار بحران و خشک سالی نشود. دکتر محسن دیانت،عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور حمزه یکرنگ، پژوهشگر