زیباترین و سالم ترین قلعه ایران

قلعه سِب یکی از زیباترین و سالم ترین قلعه های ایران است که در شهرستان سراوان و روستای سِب قرار دارد. این قلعه را اگرچه سیب و سیب سوران هم می نامند اما محلی ها می گویند سِب به معنی محل چشمه ساران فراوان است. قلعه سیب از دوران اسلامی سیستان و بلوچستان مانده است. در این قلعه تا سال 1344 طوایف بارکزایی و میرمرادزهی ساکن بودند و سپس متروکه شد. قلعه سِب در دوطبقه ساخته شده بود و دیوار آن بیش از 30 متر ارتفاع و حدود 7 متر عرض دارد. قسمت شاه نشین با ارتفاع بیشتری، در بالای قلعه قرارگرفته و گفته می شود در حصار آن 14 برج و در ارگ آن 4 برج وجود داشته و در زمان جنگ از بین رفته است. وجود درز انبساط در ساختمان اصلی قلعه و دسترسی به آب چاه در طبقه فوقانی و وجود لوله های سفالی هدایت کننده آب و مصالح به کاررفته در آن از قبیل خشت و کاه گل و چوب درخت خرما و درهای منبت کاری و شاه نشین از مشخصات ویژه این مجموعه است. حصار قلعه سِب با سه متر ارتفاع 48 متر در 74 مترمربع به شکل مستطیل دورتادور قلعه را فراگرفته است. ورود به قلعه تنها از طریق پلکان جنوب شرقی آن امکان پذیر است. قلعه سیب روی صفه ای سنگی و صخره طبیعی کم ارتفاع با خشت و گل در قرن دوازدهم هجری قمری ساخته شد و در پایان قرن سیزدهم آخرین تغییرات اساسی در آن صورت گرفت. ساختمان قلعه مجموعه ای از حصار و بنای اصلی است که با 23 متر ارتفاع در روستای سیب 25کیلومتری جنوب غرب سراوان قرار دارد. بنای اصلی قلعه در قاعده، به صورت مستطیل 36 متر* 25متر، در دوطبقه ساخته شده است. به گونه ای که هرچه بر ارتفاع آن افزوده می شود از حجم آن کم می شود و در ظاهر به شکل مصطبه هرم درمی آید که موجب ایستایی بیشتر بنا و جلوگیری از رانش دیوارهای قطور و مرتفع آن می شود. معماران چیره دست محلی با بهره گیری از تجربه خود، برای احداث قلعه سیب تخم گیاهی به نام توتری را با گل مخلوط می کردند و ملاطی چسبناک می ساختند که وقتی خشک شد، شدیدترین رگبارها و باران های فصلی بلوچستان نیز توانایی شستن آن را ندارد و به همین دلیل قلعه پایدار ماندهاست. قلعه سیب درمجموع 10 اتاق کوچک و بزرگ دارد که در اطراف حیاط مرکزی جای گرفته اند و برای دسترسی به فضاهای حاکم نشین و تابستانی، راه پله هایی، مخفی، کم عرض، با شیب زیاد وجود دارد. قلعه سب بعد از زمان صفویه به ویژه در عصر افشاریه محل سکونت حاکمان بوده است. کل بنایی که اکنون مشاهده می شود به یک باره بنا نشده است و هر حاکمی در دوران فرمان روایی خود قسمتی به آن افزوده و در آن زندگی می کرده است. طبقه دوم این بنا که به بلندترین بنای خشتی ایران معروف است، مجموعا 6 اتاق دارد که مساحت آن ها باهم برحسب کاربرد بسیار متفاوت است. اتاق اول، درواقع سالنی است که در قسمت غربی، توسط میر محمود خان ساخته شده که بعدها به عنوان اتاق جلسات خصوصی مورداستفاده قرار می گرفته است. در اغلب اتاق ها طاقچه هایی (به اصطلاح بلوچی دریگ ) ایجادشده و به عنوان گاوصندوق از آن ها بهره می گرفته اند. جالب این که در قسمت جنوب شرقی اتاق چنین طاقچه ای ایجادشده اما داخل دیوار پله می خورد و یکی دو متر بالاتر به یک شکاف دیگر منتهی می شود که گویا هنگام جلسات، یک نفر به عنوان جاسوس به صورت مخفیانه در آن قرار می گرفته تا از سوءقصد به شاه در جلسات و دیگر موارد مشابه جلوگیری کند و نظارت بهتر داشته باشد. اتاق دوم توسط میر یوسف خان در قسمت شمال شرقی ساخته شده و در کنار آن اتاقی دیگر توسط محمد عمر خان در جنوب آن بناشده که راه تونل مانند جهت صعود به طبقه دوم به گونه ای مخفی در آن تعبیه شده است که ازلحاظ امنیتی در هنگام جنگ اهمیت فراوان دارد و می توان گفت حتی کسانی که یکی-دو بار داخل قلعه رفته باشند، نیز برای پیدا کردن راه پله دچار مشکل می شوند! در قسمت شمالی، یک اتاق طویل وجود دارد که به عنوان آشپزخانه کاربرد داشته و در سمت راست و انتهای آشپزخانه یک راهرو وجود دارد که به یک دست شویی سنتی منتهی می شود که مخصوص بانوان بوده است و جالب اینکه در قسمت مقابل آن یعنی جنوب غربی، راهی باریک و طویل وجود دارد که نهایتا به یک دست شویی مردانه می رسد. زائده ای که از نمای جنوب شرقی قلعه رؤیت می شود، دیوار بلند دست شویی می باشد. جالب توجه است که زیباترین نمای قلعه از جنوب شرقی آن قابل مشاهده است. سمت چپ کنار آشپزخانه اتاق کوچکی که انبار مواد غذایی و خرما بوده، و کنار آن هم یک تنور( ترون ) وجود دارد. این بنا از خشت خام ساخته شده و ملاطی که در آن استفاده شده با تخم گیاه توتری که بسیار ریز است و خاصیت چسبندگی فوق العاده ای دارد و احتمالا از کوه های اطراف آورده می شده، مخلوط شده که به استحکام و پایداری آن در برابر باران های تابستانی شدید منطقه و حتی زمین لرزه هایی که اتفاق افتاده، کمک کرده است. البته نقش دیوارهای قطور یک متری و چوب تنه بسیار محکم نخل که برای سقف استفاده شده را جهت استحکام آن نمی توان نادیده گرفت. در باب امنیت قلعه، تیرکش های موجود در تمام قسمت های قلعه اعم از دیوارهای حیاط، بنای قلعه در طبقه های اول و دوم و حتی مکان های خاصی که مخصوص این کار جهت دیده بانی تعبیه شده، توجه انسان را به خود جلب می کند. این تیرکش ها در دیوارهای ضخیم، راه باریکی را به صورت کمانی طی می کند تا جهت قرار دادن لولهٔ تفنگ و دید مناسب جهت شلیک مناسب باشد و از طرفی امنیت تیرانداز تا حدی تأمین شود. جالب اینکه تعداد این تیرکش ها بسیار زیاد است و جهت آن ها به طرف مکان های حساس است. مثلا از بالای طبقهٔ دوم، به حیاط طبقهٔ اول و حتی از بالای سقف طبقهٔ دوم مستقیما تیرکش هایی به سوی حیاط و در ورودی اصلی قلعه وجود دارد. سوراخ هایی که در نمای بیرونی قلعه در بالای برجک، دو طرف آن و همچنین کنار پنجره های برجک که مجموعا هفت عدد می باشند، نمونه ای از این تیرکش ها هستند که ماهرانه در جای جای قلعه تعبیه شده اند. بناهای زیادی دورادور حیاط قلعه قرار دارند. این بناها که اغلب در دوطبقه بناشده اند، شامل اتاق هایی متنوع و برای کاربردهای مختلف طراحی شده اند. اتاقچه های اقوام نزدیک حاکم، پیشکاران و غلامان شاه، انبار، مکان هایی که به منظور نگهداری از حیوانات اهلی که برای سوارکاری استفاده می شد و همچنین زندان جزئی از این مجموعه هستند. ارتفاع دیوار بیرونی این اتاق ها از بیرون قلعه حدود 6متر می باشد. طول دیوار که کلا را محصور نموده است، 48متر جنوبی و 27متر شرقی است. همچنان که قبلا اشاره شد، در جنوب قلعه (بیرون از حیاط اصلی) بناهای خاصی وجود دارد. تنها ورودی و خروجی قلعه که در قسمت جنوب واقع است، بعد از طی کمتر از 200 متر مستقیما به باغ مخصوص و بزرگ معروف حکام آن زمان منتهی می شود که اکنون حتی نخل های مقاوم آن خشکیده اند چه برسد به دیگر اشجار و نباتات! در جنوب شرقی قلعه، اکنون بنای خاصی وجود ندارد اما به گفتهٔ شواهد محلی، انبار بزرگی در این مکان جهت مصارف گوناگون از قبیل جمع آوری مالیات و... وجود داشته است. پایین تر، مسجد جامع قدیم روستا می باشد که به دستور عالم فرزانه و مصلح روستا مولانا رحیم بخش(رح) در نیم قرن اخیر و در سال1353 بناشده است. قلعه سِب در سال 1375 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.