معماری لاجورد و طلا و آیینه

معماری ایرانی از زیباترین و بی نظیرترین معماری های دنیاست که در طی قرون متمادی همچنان مرکز توجه همگان بوده و هست. این زیبایی و چشم نوازی به گونه ای است که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند. در این میان سیاحان به عنوان نویسندگان و پژوهشگران عالم و صادق در سفرهایی که به ایران داشته اند به بیان ویژگی های معماری ایرانی پرداخته اند که امروزه یکی از منابع مهم در تاریخ معماری ایرانی است. در ادامه بررسی معماری ایران از نگاه سیاحان و سفرنامه نویسان، به بررسی سفرنامه ستوان آلکس بارنز می پردازیم: وی از افسرانی است که با زبان فارسی آشنایی داشته و برای انجام مأموریتی که از جانب دولت انگلیس و کمپانی هند شرقی برای شناسایی مسیرهای سفر و به و به دست آوردن اطلاعات دقیق تر درباره ساختار حکومتی ایران به او محول شده، طی سال های 1831 تا 1833 این سفر را انجام داده است. یکی از شهرهایی که وی به توصیف آن پرداخته،شهر مشهد است. آنچه در ذیل می آید بخشی از توصیفات وی از مشهد مقدس و حرم مطهر رضوی است. (.....خیابانی که در آن قدم گذاشتیم عریض و زیبا بود و از وسط آن نهر آبی می گذشت که دو طرفش در زیر سایه درختان قرار داشت. گنبد باشکوه و مناره های طلاپوش حرم امام رضا (ع) چشم انداز انتهایی این خیابان را تشکیل می داد. یکصد و بیست شتر از این خیابان گذشته و وارد کاروانسرای بزرگ ازبک ها شدند. وی در ادامه آورده است: ... خیلی زود به دیدن حرم مطهر رفتم .قبر امام رضا (ع) تقریباً در وسط شهر در زیر گنبدی با پوششی از طلا که با دو مناره طلاپوش و درختان اطرافش برابری می کرد ،قرار داشت.نزدیک حرم مطهر و در پشت آن مسجد بزرگی با گنبد و مناره های آبی لاجوردی قرار دارد که به دستور گوهرشاد(آغا) یکی از اعقاب تیمور بزرگ ساخته شده است. زائری که به زیارت می آید باید ابتدا از بازار عبور کند، سپس از زنجیر بگذرد تا وارد بست یعنی جایی که در آن هیچ مجرمی قابل تعقیب نیست، برسد. سپس از گذرگاه تاقدار بلندی عبور کند و به محوطه وسیع چهارگوشی که از آثار شاه عباس کبیر است، برسد. این صحن عتیق، محل استراحت زائران و آرامگاه درگذشتگان است . دورتادور این محل مانند کاروانسراها اتاق های کوچکی (غرفه ها) قرار دارد که به مدرسه اختصاص یافته است. ایوان ها و دیواره های محوطه با کاشی های رنگی که بی شباهت به میناکاری نیست و منظره ای بدیع و باشکوه دارد مزین شده است. مدخل حرم مطهر رضوی در جانب غربی صحن قرار دارد و از زیر تاق مخروطی بلندی که به بهترین وجهی طلاکاری شده است، می گذرد. در اینجا بیشتر دیوارها آیینه کاری شده است بدین ترتیب که آینه ها در داخل دیوار روی جدار خارجی تعبیه شده و هنگام غروب آفتاب با آویزهای سقفی روشن می شود. روبه روی درب ورودی حرم (از داخل) مسجد زیبای گوهرشاد قرار دارد که در آن با جرات تمام گام نهادم. این مسجد نمونه زیبای معماری است و ایوانی که در آن محراب یا تاقچه ای در جهت مکه قرار دارد ،به طرز بسیار باشکوهی تزیین و به طرز بسیار اصیلی ساخته شده است. مناره هایی که در دو طرف مسجد قرار دارند، دارای عظمت و زیبایی ویژه ای هستند که به زیبایی مسجد افزوده است.