بررسی اثرات نامطلوب زیست محیطی زباله

در دنیای متمدن امروز بحث «زباله» و «پسماند» یکی از چالش های مهم زیست محیطی است که انسان این قرن را با پرسش ها و دشواری های فراوانی مواجه کرده و عدم توجه به آنها، مشکلات زیست محیطی را به وجود آورده که با گذشت زمان مقابله با آن به سادگی امکان پذیر نیست و بازتاب آن سلامتی و محیط زیست ما را به طورجدی تهدید می کند. بررسی ها حاکی از آن است که وجود میلیون ها تن زباله شهری و هزاران نوع مواد سمی و خطرناک در آنها که حاصل فعالیت روزمره انسان است، سبب آلودگی گسترده در محیط زیست شده و انواع مختلف بیماری را به طور مستقیم یا غیرمستقیم به خود اختصاص داده است.

زباله چیست؟

زباله یا پسماند به مواد جامد و مایعی گفته می شود که به طور مستقیم یا غیرمستقیم حاصل از فعالیت انسان و متعلقات زندگی اش بوده و وارد محیط زیست می شود. زباله های مایع شامل فاضلاب منازل و فاضلاب های صنعتی بوده و زباله های جامد شامل زباله های عادی (معمولی)، بیمارستانی، ویژه و صنعتی است.

زباله های عادی یا معمولی از فعالیت های روزمره انسان در شهرها، روستاها و... تولید می شود. پسماندهای معمولی پنج گروه زباله های منازل (زباله های حجیم خانگی مانند لوازم اسقاطی)، کشتارگاه ها، کشاورزی، باغ ها و گلخانه ها و زباله های مغازه ها و ادارات را شامل می شود.

زباله های بیمارستانی شامل انواع پسماندهای مراکز بهداشتی و درمانی، آزمایشگاه های تشخیص طبی، بیمارستان ها و سایر مراکز مشابه است که به دلیل ماهیت خطرناکشان که حاوی انواع مختلفی از میکروارگانیسم های بیماری زاست، بسیار مهم هستند. این زباله ها دربرگیرنده انواع زباله های عفونی و غیرعفونی بوده و از منابع انتشار بیماری به شمار می روند که می توانند سلامت جامعه و کارگران جمع آوری کننده را به مخاطره انداخته و محیط زیست را نیز آلوده کنند. این زباله ها می توانند مانند یک بمب میکروبی متحرک عمل کرده و احتمال نشت شیرابه و انتشار آلاینده ها به محیط و جامعه را دارند. زباله های بیمارستانی همچنین قادرند، کلیه ویروس ها را با خود منتقل نمایند. مدت فعالیت ویروس ها در زباله های بیمارستانی معمولاً بین 5 تا 8 روز برآورد شده است.

بخش دیگر زباله های صنعتی است؛ به کلیه پسماندهای ناشی از فعالیت های صنعتی و معدنی و پسماندهای پالایشگاهی صنایع گاز، نفت، پتروشیمی، نیروگاهی و ... گفته می شود؛ مانند براده ها، سرریزه ها، لجن های صنعتی و ... بخش دیگر زباله های ویژه است. این زباله ها به کلیه پسماندهایی گفته می شود که به دلیل بالابودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمی بودن، بیماری زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و... به مراقبت ویژه نیاز داشته باشد. به طورکلی زباله های ویژه به سه دسته تقسیم می شوند: نخاله های ساختمانی که اغلب شامل چوب، فلز، آهن، پس مانده کاغذ و...هستند؛ روغن های مصرف شده، لاستیک کهنه و ماشین های اسقاطی و امثالهم که سالیان سال بدون تغییر روی زمین باقی می مانند و مواد رادیواکتیو که عمدتاً از مراکز تحقیقات اتمی و کارخانجاتی که با انرژی اتمی کار می کنند به وجود می آیند و بسیار خطرناک هستند و از آن با عنوان مواد زائد خطرناک نیز نام می برند.

مواد زائد خطرناک که به آن فاضلاب صنعتی یا مواد زائد شیمیایی نیز می گویند، یکی از مهم ترین بخش های مهندسی محیط زیست است که در سال های اخیر بیش ازپیش موردتوجه متخصصان و محققین قرارگرفته است. عوارض ناشی از عدم مدیریت صحیح مواد زائد طی سال های گذشته، بشر را با فجایع زیست محیطی مختلفی مواجه نموده که از آن جمله می توان به تأثیر عوارض ناشی از فلزات سنگین (خصوصاً جیوه و کادیوم) و انواع مواد آلی بر انسان و محیط زیست اشاره نمود. درحال حاضر مقدار قابل توجهی از مواد زائد خطرناک توسط صنایع خدماتی کوچک مانند خشک شویی ها، مغازه های تعمیر اتومبیل (مکانیکی)، عکاسی ها، درمانگاه ها، بیمارستان ها، مراکز تحقیقاتی، آزمایشگاه ها و حتی منازل تولید می گردد.

اثرات نامطلوب زباله ها در محیط زیست

بررسی اثرات نامطلوب زباله و پسماندها در محیط زیست از جهات مختلف بهداشتی، زیباشناسی، اقتصادی و... اهمیت دارد. پراکندگی و دفع غیربهداشتی زباله ها، آلودگی های منابع آب، خاک و هوا را به دنبال داشته و باعث شیوع بسیاری از بیماری ها خواهد شد، زیرا در آلودگی های میکروبی و شیمیایی پسماندها هیچ گونه تردیدی نیست. پس زباله نه فقط باعث بیماری، تعفن و زشتی محیط زیست می گردد بلکه می تواند با آلوده کردن خاک، آب وهوا خسارات زیادی به بار آورد.

انباشتن زباله در معابر و پراکندگی آن در محیط ازطریق نشت شیرابه، به آلودگی آب های سطحی و زیرزمین منجر گردیده و نفوذ گازهای تولیدشده به داخل آب باعث سختی آن می شود. شیرابه زباله به شدت سمی است و حاوی عناصری نظیر کلرورسولفات، منیزیوم، فسفر، کلسیم، آهن، سدیم، پتاسیم، نیترات، آزت آلی و آمونیاکی و جامدات معلق است. کلیه زباله های شهری و روستایی آلوده به انواع میکروارگانیسم ها است که می تواند منابع آب را آلوده کند. تاکنون موارد بسیاری از مرگ ومیر آبزیان و خشک شدن گیاهان در مسیر رودخانه ها، به همین علت بوده است. همچنین بیماری های ناشی از آلودگی آب به لحاظ وجود فلزات سنگین، ترکیبات فلوئور، کادیوم، نیترات ها و غیره هستند.

درصورتی که زباله های صنعتی به همراه زباله خانگی، دفع و یا تبدیل به کود شوند، سبب افزوده شدن عناصر مختلف نظیر جیوه، کروم، کادیوم، سرب، مواد رادیواکتیو و... در خاک یا کود می شوند و می توانند اثرات سوئی بر سلامت انسان و سایر موجودات داشته باشند. همچنین آلودگی خاک اثر مستقیمی بر آلودگی آب دارد و می تواند در انتشار انواع و اقسام باکتری ها، ویروس ها و انگل ها مؤثر واقع شود. همچنین موادی همچون پلاستیک و لاستیک که تجزیه نمی شوند و زباله های بیمارستانی و مواد شیمیایی کارخانه ها و فضولات انسانی و غیره باعث آلودگی خاک می گردند.

تلنبار کردن زباله در فضای آزاد به ویژه در فصول گرم سال و غالب شدن شرایط بی هوازی در اعماق این مواد، سبب تولید گازهای مختلف و انتشار آنها در هوا می شود و نیز بی توجهی در جمع آوری زباله و انتشار گردوخاک و سایر مواد معلق از خاکروبه های خیابانی و پراکنده شدن آنها در محیط و پخش ذرات معلق در هوا، از دیگر مسائل مهمی است که باعث افزایش میانگین ذرات معلق حاصل از آلودگی و به خطر افتادن کیفیت زیست محیطی برای انسان ها می گردد.

پیشنهادهایی جهت رفع معضلات مربوط به آلودگی های محیط

جلوگیری از دفع فاضلاب خانگی در جوی ها سرباز و حذف آنها از طریق تکمیل شبکه فاضلاب.

بهبود کارایی جوی های موجود و کانال های انتقال آب های سطحی و فاضلاب از طریق حفظ و نگهداری مناسب آنها به منظور جلوگیری از نشت فاضلاب و آلودگی منابع آب وخاک موجود.

لزوم فعالیت مستمر جهت بهبود دفع آب های سطحی و تخلیه فاضلاب و پساب راکد جوی های سرباز موجود و نظارت شهرداری بر حسن اجرای آن.

کاهش میزان استفاده از کودشیمیایی در توسعه فضای سبز.

تشدید مبارزه با موش و سایر حیوانات موذی.

گسترش جایگاه های سوخت گاز مایع.

رعایت موازین بهداشتی در جمع آوری و انتقال زباله ازسوی مردم و مأمورین با تأکید بر لزوم آموزش مأمورین جمع آوری زباله.

بهبود شیوه های تخلیه و تنظیف جوی های سرباز ازطریق گسترش نظارت بر فعالیت کارگران و آموزش آنها.

آموزش شهروندان جهت پیشگیری از تولید زباله ازطریق تولید زباله کمتر و تفکیک زباله.

تلاش برای بالا بردن نقش صنعت در بازیافت زباله و استفاده از سیستم های جمع آوری و تکنولوژی های روز بازیافت.

استفاده از تجارب کشورهای پیشگام.

اولویت بندی، اجرای دقیق و منظم قانون های مربوط به زباله، تفکیک زباله در محل تولید و تفکیک واقعی پسماندهای بیمارستانی.

جمع آوری زباله ها در محل مناسب و رعایت مسائل بهداشتی نگهداری و حمل ونقل و سپس بازیافت یا دفع سریع آنها.

کنترل بوی زباله به وسیله پوشش سریع زباله، بستن شکاف ها و حفره ها و استفاده از مواد ازبین برنده بو.

پوشش مناسب زباله های دفع شده (پوشش نهایی بایستی 60 سانتی متر خاک باشد).

آموزش بهداشت و بالابردن سطح آگاهی مردم، مسئولین و دست اندرکاران.