چرا صنعتی سازی در ایران افول کرد؟

صنعتی سازی لازمه جهشی بود که در پیوند بین مدیریت تولید و کیفیت، پاسخ دهی عرضه به تقاضا و بهره وری سرمایه، معادلات تولید ثروت، توسعه صنایع و شکل دهی بازارهای جهان را به سمت عصر جدید سوق می داد. پس از تغییری که هنری فورد در روند تولید به وجود آورد، مفهوم خط تولید به عرصه ساخت و تولید پا نهاد و مدیریت تولید و سرمایه را به شکلی ساختارمند و منسجم با هدفمندی تعریف شده و قابل پیش بینی سودآوری و مدیریت عرضه و تقاضا بازتعریف نمود. از این رو هر آنچه می توانست در خط تولید به تولید انبوه برسد، علاوه بر ایجاد ارزش افزوده بیشتر، با روش سریع تری برای پاسخ دهی به نیازهای ایجادشده در تمدن بشری به تولید انبوه رسیده و در حجم بالا و به قیمت پایین وارد بازارها شدند؛ بنابراین در فرایند جنگ جهانی دوم تقریباً تمام تولیدات بشری برای دست یابی به تولید انبوه با قیمت پایین تر، وارد خط تولید شدند. صنعتی سازی در بخش ساختمان هم با مصالح نوین و اجرای روش های مختلف در دنیا نمود پیدا کرد. در کشور ما هم صنعتی سازی به عنوان یک ضرورت مطرح شد اما پس از گذشت مدت کوتاهی با افت محسوسی همراه شد. مسعود کریمیان، کارشناس صنعتی سازی در حاشیه برگزاری نمایشگاه مطبوعات با حضور در غرفه پیام ساختمان با بیان اینکه صنعتی سازی در کشور ما، نسبت به سایر کشورهای درحال توسعه، آغاز چشمگیری داشت و شرکت های قدرتمندی در این عرصه ظهور یافتند، اما اعتقاد دارد علل مختلفی مانند بی توجهی مسئولان وزارت راه و شهرسازی دولت دهم،آیین نامه های صرفاً ترجمه ای و همچنین بی توجهی دانشگاه ها و مراکز علمی به صنعتی سازی باعث افول این اتفاق مثبت در صنعت ساختمان شد. وی در آسیب شناسی این پدیده 7 علت عمده را ذکر می کند و می گوید: نخستین علت رویکرد غیرمهندسی و تقلیدی برخی شرکت ها به روش های صنعتی سازی بدون دانش کافی و همیاری بخش تولید محتوای علمی به دلیل گسیختگی روابط صنعت و دانشگاه موجب بروز اشکالات و اشتباهات بسیاری شد. وی در باره دومین علت می افزاید: شکاف ایجادشده از طرف مدیریت دولتی برای همکاری با متخصصین بخش خصوصی و دانشگاهی و همچنین فقدان نظارت عالیه مداوم متخصصین و بازرسی های فنی بر پروژه های در حین اجرا موجب در امان ماندن سودجویان و فرصت طلبان عرصه صنعت ساختمان از خلأهای نظارتی شد. کریمیان علت سوم را چنین بیان می کند: بی اعتنایی مدیریت دولتی به ویژه زیرمجموعه های وزارت راه و شهرسازی دولت دهم مانند مدیران وقت دفتر مقررات ملی ساختمان و مرکز تحقیقات راه و شهرسازی به پژوهشگران بخش خصوصی و دانشگاهی متخصص در صنعتی سازی در زمینه تولید محتوای علمی و تدوین آیین نامه های کاربردی باعث شد تا به دلیل نا آشنایی کارشناسان این بخش ها با فلسفه و دانش تخصصی صنعتی سازی، با نگاهی صرفاً ترجمه ای، موجب بروز بسیاری از کاستی هایی شوند و اشتباهات گوناگونی در پروژه های ساختمانی به وقوع بپیوندد. این پژوهشگر ادامه می دهد: علت چهارم فقدان استانداردهای ملی اجباری همانند کشورهای مبدأ و مُبدع صنعتی سازی هستند که باعث خلأهای علمی برای در دسترس قرار گرفتن معیارها برای سنجش کیفیت تولید، اجرا و مصالح شد ه اند که به نوبه خود رفع اشکالات برای رجوع کارفرمایان، مهندسین و مجریان را غیرممکن نموده است. کریمیان در باره علت پنجم می گوید: انتقال روش ساخت وساز از روش های سنتی به صنعتی سازی خارج از روند طبیعی و به شکلی بحران زا و رویکرد جهادی دولت به مسئله مسکن مهر بدون طی مرحله کارشناسی مطالعات زیربنایی و برنامه ریزی و توسعه زیرساخت ها و همچنین قرار گرفتن یک حلقه میانی به نام مپسا برای صنعتی سازی و گسیل شدن شرکت های تازه تأسیس یافته فاقد صلاحیت های فنی و اجرایی برای رشد صنعتی سازی هم موجب بروز اشکالات متعددی در پروژه های ساختمانی گردید که گاه حتی قابل رفع نبودند. وی فقدان اطلاعات و آگاهی در جامعه کارفرمایی و مهندسی کشوررا از دیگر علل مهم در افول صنعتی سازی می داند و خاطر نشان می کند: و بی توجهی رسانه های ملی و عمومی به امر بسیار مهم صنعتی سازی و توجیه الزامات و نیازهای ملی و منطقه ای به خصوص از نظر اقتصادی و زیست محیطی برای صنعتی سازی نیز موجب ناشناخته ماندن این پدیده در میان اقشار عمومی کارفرمایی گردید و به عنوان پدیده ای در تقابل با سنتی سازی قرار گرفت. این محقق در باره آخرین علت ذکر می کند : عدم ارتقای دروس فنی و مهندسی همگام با رشد و پیشرفت های جهانی و فقدان فرایند بازنگری و ارتقای مداوم سرفصل های درسی رشته های عمران و معماری، همچنین ضعف بازآموزی جامعه مهندسی ساختمان برای تکنولوژی های روز، موجب مهجور ماندن صنعتی سازی در میان جامعه ی مهندسی کشور و حتی در بسیاری موارد با اصطکاک های بسیاری برای قانع کردن مهندسین برای طراحی و نظارت ساختمان های پیش ساخته مواجه شد.