یادگار تاسیساتی استالین برای خانه های مسکو

لوله های سفیدرنگ غول پیکری در همه جای کلانشهر مسکو به چشم می خورد و پس از گذر از میادین و معابر در کوچه ها ناپدید می شوند. لوله هایی که گرما را از شبکه پیچیده سامانه حرارت مرکزی مسکو به خانه های ساکنان این شهر می رسانند تا گرمابخش سرمای زیر 20 درجه سانتی گراد باشد. سامانه ای که همه مناطق شهری مسکو را که چهار برابر تهران است پوشش می دهد. این سیستم در واقع یادگار دوران استالین برای خانه های ساکنان مسکو است که در زمان خود انقلابی در گرمایش خانه ها به شمار می آمد و آنها را از وابستگی به زغال سنگ جهت گرمایش رها کرد. دو دهه بعد از فروپاشی شوروی تعدادی از ساختمان های این شهر به سیستم های گرمایش جدید مجهز شدند که البته تعداد آنها بسیار کم است. مزیت های سیستم مرکزی مسکو سیستم گرمایش منازل در مسکو به شکل ناحیه ای است و ساکنان آن هیچ دخالت یا کنترلی در امر تأمین حرارت منازل خود در فصل سرما ندارند. گرمارسانی به خانه ها در این کلانشهر توسط شرکت های خصوصی طرف قرارداد شهرداری انجام می گیرد. سیستم حرارت رسانی منطقه ای از مزیت هایی برخوردار است که از آن جمله صرفه جویی در مصرف انرژی، کاهش خطرات آتش سوزی منازل و نبود دردسر دائمی تأمین سوخت زمستانی است. علاوه بر آن در این سیستم نیاز به تعمیر موتورخانه شوفاژ که در ایران هرچند سال یک بار انجام می گیرد وجود ندارد. نحوه عملکرد در این سیستم موتورخانه های غول پیکر که معمولاً با گاز طبیعی کار می کنند به صورت متمرکز و به شکل کوره های تولید آب داغ در محوطه های مشخصی در مناطق متعدد مسکو واقع شده اند. در سیستم گرمارسانی مسکو، آب در موتورخانه گرم می شود و از طریق لوله ها به ساختمان ها و شوفاژهای واقع در آن منتقل شده و در لوله ها به طور دائم جریان می یابد و تنظیم درجه حرارت منازل بدون اختیار ساکنان آنها، انجام می گیرد. در پایتخت روسیه، معمولاً از اواخر فروردین ماه با افزایش تدریجی درجه حرارت هوا، گرمارسانی به تدریج متوقف می شود و در اواسط مهرماه که هوا به سردی می گراید با جریان کنترل شده آب گرم در لوله های شوفاژها واحدهای مسکونی، حرارت رسانی به خانه ها آغاز می شود. البته زمان توقف یا آغاز حرارت رسانی به منازل مسکو به درجه برودت یا حرارت هوا در این شهر بستگی دارد و ممکن است دیرتر یا زودتر از موعدهای ذکرشده انجام گیرد. اما آب گرم منازل در مسکو هیچ وقت و حتی پس از قطع آب گرم شوفاژها، قطع نمی شود. قطع یا وصل گرمایش در مسکو طبق جدول زمان بندی انجام می گیرد و از طریق رسانه های خبری به اطلاع مردم می رسد. معمولاً در مسکو اوایل تابستان به منظور تعمیر لوله ها یا موتورخانه ها، سیستم انتقال آب گرم به مدت سه هفته قطع می شود. هزینه حرارتی نیز با قبضی مانند هزینه گاز و آب و برق به بانک پرداخت می شود که برای آپارتمان یک خوابه با وسعت حدود 70 مترمربع ماهانه حدود 500 روبل (19 دلار) است و افراد دارای امتیازات اجتماعی (بازنشستگان و معلولین) نصف این مبلغ را پرداخت می کنند. با اینکه روسیه به دلیل برخورداری از منابع عظیم گازی، 30 درصد گاز موردنیاز اروپا را نیز تأمین می کند، ولی سامانه تأمین حرارت در شهرهای این کشور به گونه ای برنامه ریزی شده تا انرژی هدر نرود و نسل های آینده نیز از این نعمت خدادادی برخوردار شوند. در سیستم حرارت مرکزی مسکو سطح حرارت داخل ساختمان برای همه ساکنان شهر توسط چند مدیر ناشناس تنظیم می شود و افراد خود در کاهش یا افزایش و روشن و خاموش کردن گرمایش خود دخالتی ندارند. معایب سیستم حرارتی مسکو البته سامانه حرارت مرکزی در مسکو معایبی نیز دارد که یارانه ای بودن آن و در نتیجه کم توجهی شهروندان به ارزش واقعی انرژی مصرفی از جمله آنهاست. یکی دیگر از معایب سامانه حرارت مرکزی مسکو هدرروی انرژی در مواقع گرم به دلیل نبود ترموستات در واحدهای مسکونی یا محل های کار و اماکن اداری و عمومی است. به عبارت دیگر گرمایش در مسکو از زمان فشار کلید آغاز به کار آن در مهرماه تا قطع فعالیت آن در اردیبهشت در تمامی ساعات شبانه روز روی یک درجه مشخص است و شهروندان نمی توانند در کاهش یا افزایش آن دخالتی داشته باشند. این در حالی است که تحقیقات انجام شده نشان می دهد نصب ترموستات در واحدهای مسکونی یا دفتری به منظور تنظیم درجه حرارت در بازه زمانی فعالیت سامانه حرارت مرکزی می تواند 15 تا 20 درصد در میزان مصرف انرژی صرفه جویی کند. البته در سال های اخیر برای رفع این مشکل نیز تدابیری اندیشیده شده است و شرکت های مسئول امکاناتی را برای تنظیم درجه حرارت سامانه حرارت مرکزی مسکو نصب کرده اند.