موتورخانه مرکزی یا پکیج، مسئله این است

اصولاً هر محصول یا سیستمی مزایا و معایب و همچنین شرایط خاص استفاده خود را دارد؛ لذا اینکه تصور کنیم موتورخانه سرشار از نقاط ضعف و فاقد مزیت یا برعکس سرشار از نقاط مثبت است، اشتباه است. این موضوع درباره پکیج یا هر وسیله گرمایشی و سرمایشی دیگر نیز صادق است. مقایسه مصرف گاز پکیج و موتورخانه مرکزی سنتی بر اساس نتیجه یک تحقیق معتبر انجام شده در شهر ساری، میزان انرژی مورد نیاز برای گرم نگه داشتن مخازن آب گرم شامل موتورخانه ها و آبگرمکن های مخزنی در ساعات غیرمفید شبانه روز یعنی ساعت 12 شب تا 6 صبح معادل انرژی موردنیاز برای یک شهر 15 هزار نفری است. اگر سیستم (پکیج، آبگرمکن و حتی موتورخانه) در هر زمان موردنیاز، آب گرم موردنیاز را فوری تأمین کند، چه نیازی به مخزن ذخیره آب گرم داریم؟ آیا مخزن ذخیره آب گرم آبگرمکن مخزنی یا موتورخانه مزیت آن است؟ تکنولوژی در خدمت بشریت است تا نیازمان را برطرف کند و این مزیت سیستم های تأمین آب گرم فوری است. با استنتاج از گزارش تحقیق میدانی شرکت بهینه سازی مصرف سوخت از 5 هزار ساختمان مجهز به سیستم حرارت مرکزی سنتی، مصرف سالیانه ساختمان های مسکونی مجهز به موتورخانه مرکزی با زیربنای هزار مترمربع (ساختمان 5 طبقه شامل 10 واحد حدوداً 100 متری) بالغ بر 35 هزار مترمکعب است یعنی سرانه گاز مصرفی هر واحد در سال 3500 مترمکعب خواهد بود. درحالی که سرانه گاز مصرفی در واحدهای مسکونی با کیفیت ساخت و اقلیم مشابه- مجهز به پکیج حدود هزار مترمکعب کمتر است بنابراین پکیج نسبت به موتورخانه مزیتی در صرفه جویی گاز دارد. راندمان پکیج ها بر اساس استاندارد برچسب انرژی آنها، عمدتاً بالای 80درصد و حتی بالاتر از 90درصد است. راندمان پکیج های چگالشی نیز بر اساس فرمول ساده و موجود محاسبه راندمان، بالای 100 درصد است. علل و عوامل تأثیرگذار بر راندمان پایین سیستم حرارت مرکزی یا موتورخانه های موجود که مطابق گزارش شرکت بهینه سازی مصرف سوخت کشور حدود 55درصد اعلام شده، در سایت های مرتبط در دسترس است. نکته اصلی و مهم قابل توجه در این زمینه این است که موتورخانه یک قطعه یا محصول نیست بلکه یک سیستم و مجموعه ای است از اجزا و قطعات متعدد که بر راندمان کل سیستم اثرگذار است. هرچند ممکن است راندمان دیگ یا مشعل هرکدام به صورت مجزا 80 درصد یا بالاتر اعلام شود اما طراحی و اجرای کل موتورخانه و منبع دوجداره، لوله کشی ساختمان، وضعیت عایق بندی منبع ذخیره آب گرم و لوله های رفت وبرگشت، مکش دودکش و تهویه هوا و ... راندمان کل سیستم را تعیین می کند. دلایل عمده راندمان پایین موتورخانه های موجود عبارت اند از: عدم طراحی و اجرای درست کل سیستم بر اساس محاسبات مهندسی عدم انطباق ظرفیت حرارتی موتور خانه با بار حرارتی ساختمان عدم تناسب ظرفیت حرارتی دیگ با مشعل استفاده از دیگ های چدنی به عنوان مبدل حرارتی عدم تنظیم درست مشعل و در برخی موارد پایین بودن راندمان مشعل یا دیگ عدم عایق بندی منبع آب گرم داخل موتورخانه، منبع انبساط پشت بام، لوله های رفت وبرگشت شوفاژ و لوله های آب گرم بهداشتی عدم استفاده از فناوری نوین و پیشرفته مبدل های صفحه ای برای تأمین آب گرم فوری و طراحی و اجرای مخازن بزرگ ذخیره آب گرم رسوب گیری بالا در داخل پره های دیگ و منبع آب گرم که بخشی از آن به دلیل وجود املاح زیاد در آب است. مناسب نبودن دودکش و تهویه هوای مورد نیاز برای احتراق عدم اجرای سیستم مدیریت هوشمند موتورخانه (BMS) و بعضاً خارج کردن ترموستات ها از حالت هوشمند و خودکار به حالت دستی توسط کاربران و درنتیجه عدم تنظیم صحیح ترموستات دور بودن منبع آب گرم از مصرف کننده عدم امکان تنظیم دماهای مناسب برای آب گرم مصرفی و گرمایش عدم قابلیت تنظیم توان کارکرد مشعل متناسب با نیاز (ماجولیشن یا ماژولار) لازم به توضیح است که عامل مهم تأثیرگذار دیگر بر مصرف بالای گاز در موتورخانه، روشن یا خاموش بودن مشعل (صفر یا یک) است یعنی مشعل دستگاه این قابلیت یا هوشمندی را ندارد که بسته به میزان نیاز بار حرارتی ساختمان در هر زمان (تعداد واحد ساکن یا میزان نیاز به تأمین آب گرم و گرمایش) کم وزیاد شود. در فناوری های جدید سیستم ماژولار شعله وجود دارد که مزیت بسیار بزرگی برای کاهش مصرف گاز است. گرایش مردم به پکیج علت گرایش سریع مردم در چند سال اخیر و به خصوص بعد از اجرای فاز اول هدفمندی یارانه ها به پکیج و تقریباً حذف موتورخانه سنتی در قالب ساخت وسازهای جدید چه بود؟ بدون شک موضوع مدیریت و هزینه انرژی و رفاه عامل این گرایش سریع شد. مزیت عمده سرانه گاز مصرفی کمتر پکیج نسبت به موتورخانه و استقلال واحدهای مسکونی در هزینه گاز و رهایی از دردسر تقسیم شارژ و تعمیرات موتورخانه و ... در رفتار گروه های مختلف صاحب نظر و تصمیم گیر، تأثیرگذار بود. تولیدکنندگان تجهیزات موتورخانه سنتی شامل دیگ، مشعل و ... و حتی شرکت های عرضه کننده سیستم های جانبی کنترل مصرف (سیستم کنترل هوشمند موتورخانهBMS)، باید از چند سال قبل خودشان را برای این تغییر آماده می کردند. باید سراغ تکنولوژی روز مشعل می رفتند و بر تولیدات قبلی و تکنولوژی چند دهه قبل اصرار نمی داشتند. این گروه باید برای نحوه تقسیم هزینه گاز مصرفی موتورخانه یک راه حل اساسی می دادند. تکنولوژی های روز دنیا در دیگ و مشعل یعنی موتورخانه های مدرن (پکیج های چگالشی پرقدرت مرکزی) بسیار مناسب هستند و قویاً توصیه می شوند. در حال حاضر برخی از شرکت ها، این تکنولوژی را وارد کرده اند و در مرحله معرفی است. تردید نداشته باشیم حداکثر ظرف 5 سال آینده، موتورخانه های مدرن تولیدی در داخل کشور با دیگ و مشعل های بسیار پیشرفته (پکیج های چگالشی پرقدرت مرکزی)، بسیار کم مصرف و کم جا در ساختمان های بلندمرتبه، برج ها، هتل ها، بیمارستان ها، ساختمان های اداری و تجاری و ... جایگزین سیستم های سنتی موتورخانه های موجود و همچنین در ساختمان های با تعداد واحد مسکونی زیاد، جایگزین پکیج های مستقل آپارتمانی خواهند شد. اما بدیهی است که در ساخت وسازهای مسکونی رایج کشور، جلوی موج فزاینده تقاضا و گرایش بازار به پکیج (بجای موتورخانه سنتی و همچنین آبگرمکن و بخاری) را نمی توان گرفت چون این انتخاب از سوی مردم و دست اندرکاران صنعت ساختمان و تأسیسات کاملاً منطقی و آگاهانه است. حال آیا با وجود تمام مزایای اشاره شده، نصب هر نوع پکیجی در واحدهای مسکونی با زیربنای کم (مطابق تعریف مبحث 17، واحدهای زیر 60 متر) مجاز است؟ پاسخ قویاً منفی است. در این واحدها مطابق مقررات ملی ساختمان و رویه اجرایی کارشناسان محترم ناظر گاز و تأسیسات سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور، نصب سیستم های درون سوز یا با محفظه احتراق باز که اکسیژن محل نصب را مصرف می کند (شامل آبگرمکن، پکیج و بخاری معمولی) ممنوع است و در عوض، استفاده از سیستم های حرارتی که به دلیل داشتن دودکش دوجداره و محفظه احتراق بسته یا سیلد -یا به اصطلاح کوره بسته؛ هوای موردنیاز برای احتراق را از محل نصب یعنی واحد مسکونی نمی گیرند بلکه از محیط باز بیرون ساختمان تأمین می کنند- الزامی است. (پکیج و آبگرمکن با محفظه احتراق بسته یا دودکش دوجداره فن دار و همچنین بخاری با محفظه احتراق بسته یا هرماتیک با دودکش دوجداره) لازم به توضیح است که در سال های اخیر، نه تنها در واحدهای مسکونی زیر 60 مترمربع، بلکه در بخش قابل توجهی از واحدهای مسکونی با زیربنای بزرگ تر هم، استفاده از این محصولات و سیستم های ایمن رایج شده است. امید است همه تولیدکنندگان سیستم های حرارتی با استفاده و استقبال از نوآوری و بهبود فرایندهای تولید و همچنین فناوری های جدید ایمن و بهینه ، به نیاز مشتریان اعم از وضعیت مصرف انرژی و ارتقای سطح ایمنی مردم بیش ازپیش توجه کنند و همه دست اندرکاران صنعت ساختمان (طراح، مجری و ناظر)، مباحث 22گانه مقررات ملی ساختمان را به طور کامل اجرا کنند که در این صورت، ضمن توجه به کیفیت ساخت وساز، از نظر مصرف کم انرژی و در نتیجه ایجاد آلایندگی کمتر از طریق دودکش های سیستم های حرارتی، ساختمانی حامی محیط زیست به مردم و هم وطنان عزیزمان تحویل داده شود.