روستای 5 هزار ساله

روستای فهرج در دهستان فهرج از توابع بخش مرکزی شهرستان یزد واقع است. این روستا با فاصله ای کوتاه در مجاورت راه اصلی ارتباطی یزد به بافق قرار دارد. شهر پهرشت قدیم یا فهرج کنونی با پشت سر گذاشتن تاریخ طولانی و تجربه حوادث بسیار سرانجام تبدیل به روستایی شد که منابع اولیه آب خود را از دست داد. قدمت روستای فهرج به پیش از اسلام مربوط است. آثار به جای مانده در فهرج، مؤید قدمت و پیشینه تاریخی غنی آن است که از آن جمله می توان به مسجد جامع تاریخی روستا اشاره کرد؛ قدمت بنای این مسجد به دوره قبل از اسلام منسوب است. برخی منابع، قدمت روستای فهرج را در حدود 5000 سال ذکر کرده اند. این روستا در گذشته های دور، دروازه الیساتیس و یکی از چهار بخش مهم و اصلی شهر تاریخی یزد قدیم بوده است. نام روستا نیز به قبل از اسلام مربوط است. نام اولیه آن فرافر بوده است که با گذشت زمان، در قرون چهارم و پنجم هجری قمری به پهره یا پهرشت و پس از آن به فهرج تغییر یافته است. از نظر آب و هوایی، فهرج تحت تأثیر شرایط بیابانی و کویری است. به همین علت تفاوت درجه حرارت شب و روز در آن بالا و پوشش گیاهی بسیار تنک و پراکنده است. به علت فاصله کم روستای فهرج با شهر یزد و سهولت این ارتباط، روابط اجتماعی و اقتصادی گسترده ای بین این روستا و شهر یزد برقرار بوده و به همین سبب روستا مهاجرپذیر است. مهاجرت به روستای فهرج تأثیر عمیقی بر شکل ارتباطات اجتماعی و به ویژه بر بافت کالبدی و اجتماعی روستا گذارده است. به علت محدودیت منابع آب و خاک و درنتیجه کم رونق بودن کشاورزی، اکثر اهالی در بخش خدمات مشغول به کارند. عبور خط راه آهن سراسری تهران ـ بافق از نزدیکی روستا زمینه مناسبی برای توسعه فعالیت های خدماتی فراهم آورده است. با وجود این، هنوز صدور انار فهرج به شهرهایی مانند اصفهان، کرمان و یزد بسیار پررونق است. علاوه بر اهمیت تاریخی، روستای فهرج به سبب داشتن مسجد جامع که قدیمی ترین و اولین مسجد ایران است، از شهرت ملی و حتی فراملی برخوردار است. مسجد جامع فهرج که از لحاظ ساختاری با بنای مسجد تاریخانه دامغان شباهت های فراوانی دارد، به تدریج به صورت نماد روستا در اذهان شکل گرفته است. قدمت و زمان ساخت این بنا به دوران ساسانی باز می گردد. علاوه بر این، روستا به لحاظ وجود عناصر کالبدی مهم، بسیار غنی است. روستا دارای دو حسینیه بزرگ و قدیمی، شش مسجد، دو قلعه، دو آب انبار قدیمی و مقبره شهدای فهرج است. روستای فهرج به سبب غنای معماری، همه ساله گردشگران فراوانی را به سوی خود جذب می کند. در ساختار گذشته روستا، بافت کالبدی در اطراف هسته مرکزی قدیمی و سپس به صورت خطی در اطراف مسیر قنات های روستا شکل گرفته بود. هم اکنون، با افزایش دوباره جمعیت، بافت جدیدی در اطراف بافت قدیم روستا به وجود آمده که به دلیل بی توجهی به اصول و نظام های معماری سنتی و بومی منطقه، ارزش کالبدی چندانی ندارد.