تبریز همچون بهشت

( قسمت دهم) میترا یزدچی معماری ایرانی از زیباترین و بی نظیرترین معماری های دنیاست که در طی قرون متمادی همچنان مرکز توجه همگان بوده و هست. این زیبایی و چشم نوازی به گونه ای است که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند. در این میان سیاحان و سفرنامه نویسان به عنوان پژوهشگران آگاه، در سفرهایی که به ایران داشته اند به بیان ویژگی های معماری ایرانی پرداخته اند که امروزه یکی از منابع مهم در تاریخ معماری ایرانی است. در ادامه بررسی معماری ایران از نگاه سیاحان و سفرنامه نویسان، به بررسی سفرنامه کلمباری می پردازیم. سرهنگ ف. کلمباری ، جهانگرد ایتالیایی از کسانی است که از هنر نقاشی نیز بهره مند بوده و در زمان محمدشاه قاجار به ایران آمده و از مناظر ایران و رجال عهد قاجار نقش هایی ترسیم کرده است. سفرنامه وی به قلم لین تورنتن ، در وصف سفر کلمباری به ایران تدوین و تألیف شده است و متضمن تصویرهای هنرمندانه اوست.وی در بخشی از این سفرنامه به توصیف معماری شهری ایران پرداخته و آورده است: ... شهر تبریز (برای سیاحان) بعد از تحمل مصائب و مشکلات راه همچون یک بهشت جلوه گر می شد، بازارها، کاروانسراها و مساجد زیبا و عالی به نظر می رسید. سیاحان مخصوصاً مسحور گنبد آبی رنگ و میناکاری شده مسجد غازان خان که در قرن سیزدهم میلادی(هفتم هجری) ساخته شده ، می شوند. چند اقامتگاه زیبای متعلق به اشراف و قصر زیبای شاهزاده قهرمان میرزا، حکمران آذربایجان، ازجمله آثار دیدنی تبریز به شمار می آمدند. قسمت های دیگر شهر عبارت بود از مارپیچی مرکب از کوچه های تنگ خاکستری رنگ بدون سنگفرش و با دیوارهای کوتاه که همرنگ خاک کف کوچه ها بودند. . در ادامه می خوانیم: ... مسافرت از تبریز به تهران نیز پرمخاطره و دشوار بود اما پدیدار شدن گنبد مینایی سلطانیه که خبر از نزدیک شدن به شهر قبله عالم (تهران) می داد، احساس سبکی و آرامش بسیار در انسان برمی انگیخت. سلطانیه شهری سلطنتی بود که یکی از نوادگان چنگیزخان به نام الجایتو خدابنده ساخته بود. مقبره ای بسیار زیبا در این شهر وجود داشت که آثار جلال و شکوهش همه را خیره می ساخت و همچون ملکه ای مغلوب بر روی ویرانه های تخت سلطنتی خود جلوه می کرد. این بنای هشت گوش که هر ضلعش با اتاق های هلالی تزیین شده بود و گنبد وسیعش پوشیده از کاشی های درخشان سبز و آبی بود، موضوع بسیاری از تابلوهای کلمباری را تشکیل می دهد. این مقبره که متروک مانده بود در طی قرن ها به تدریج رو به ویرانی می رفت. فتحعلی شاه بخشی از مصالح این بنا را در ساختن چند قصر تابستانی که باغ ها و مرغزارهایی فراوان در پیرامونشان بود، به کار گرفت. احتمال دارد که نقشه یکی از این قصرها را یکی از افسران فرانسوی عضو هیئت ژنرال گاردان ترسیم کرده باشد. فلاندن درباره ساختمان این قصرها و استفاده از مصالح ساختمانی مقبره می نویسد: چگونه امکان دارد که شاهزادگان ایرانی در نسل های پیش چنین بناها و ساختمان های زیبایی ساخته باشند، درحالی که اخلافشان حتی به فکر نگهداری از این بناها هم نیستند؟