محرمیت در معماری

محرمیت در معماری پرداختن به سبک زندگی ایرانی- اسلامی مدت هاست که دغدغه ذهنی کارشناسان ، پژوهشگران و مسئولان مختلف جامعه است. در این میان ، همگان معترف اند که معماری از مؤلفه های مهم در شکل گیری سبک زندگی به حساب می آید. معماری را لباسی می توان فرض کرد که به قامت زندگی دوخته می شود. معماری بی هویت، همچون لباسی نافرم و بدشکل سبک زندگی هر جامعه ای را بی قواره و ناموزون می کند.چنین معماری بی دروپیکری ، نه می تواند آرامش ساکنان جامعه را تضمین کند و نه می توان از آن انتظار آسایش داشت. درحالی که معمار باید این دو نیاز آرامش و آسایش را تأمین کند. در معماری باید این نیازها به گونه ای تأمین شوند که اصالت حفظ شود و خط وربط آن با ریشه های هویتی نیز محفوظ بماند. از مؤلفه های مهم و شاخص در سبک زندگی مرتبط با معماری ایرانی- اسلامی ، رعایت اصل محرمیت است . نگاه گذرا به تمامی بناها و سازه های معماری گذشته در کشورمان از بناهای عظیم و بزرگ عمومی تا خانه های مسکونی و از فضاهای عمومی شهری تا فضاهای نیمه خصوصی و خصوصی ، همگی نشان از رعایت اصل محرمیت به عنوان شالوده اصلی سبک زندگی در حیطه معماری دارد. منظور از محرمیت در فضای معماری و شهرسازی ، دادن حریم به بنا هم از جنبه ساختاری و هم معنایی است. رعایت محرمیت در معماری بیشتر متمرکز بر اصولی است که امنیت فضا را شکل می دهد. این امر در معماری خارجی به عنوان اصل security و privacy در بنا مطرح است. تا اینجای کار معماری ایرانی- اسلامی و معماری فرنگی از اصل محرمیت یکسان بهره می برند اما محرمیت در حیطه معنایی ویژگی هایی دارد که حرمت و ارزش را برای فضای معماری به ارمغان می آورد به صورتی که فرد در آن فضا به آرامش برسد. این معنا به شکلی عمیق در آیه 80 از سوره مبارکه نخل نیز بیان شده است. جایی که خداوند می فرماید: . . . و جعل لکم من بیوتکم سکنا. یعنی خداوند از خانه هایتان جایی را برای آرامش شما قرار داد. و در ادامه می فرماید: . . . و از پوست چهارپایان ، خیمه هایی برای شما مقرر کرد تا در موقع استقرار و کوچ ، سبک و قابل انتقال باشد . . . . پس از اسلام ، اصل محرمیت و نداشتن دید روی بنای همسایه یکی از معیارهای مهم در طراحی و ساخت بنا و فضا در معماری ایرانی- اسلامی است. به این معنا که ارتباط بصری مستقیم بین فضای بیرونی و شهری به دو دلیل اقلیمی و فرهنگی در معماری گذشته ما قابل بررسی است . ازنظر اقلیمی ، محرمیت بناها و فضاهای معماری ما به دلیل آب وهوای گرم و خشک اقلیم ایران و بارندگی کم همراه با توفان های شن و آفتاب سوزان باید و لاجرم لحاظ می شد. در دوران اسلامی همچنان ساخت بنا با حیاط مرکزی ادامه یافت اما عنصر دیگری نیز به معماری ما اضافه گردید و آن تأکید بر درون گرایی و بناهای درون گرا بود. درون گرایی اصل مهمی در محرمیت معماری سنتی ایران پس از اسلام است. در دوره تاریخی پس از اسلام ، فضاهایی مانند دالان ، هشتی و راهرو بر اساس اصل درون گرایی سعی می کرد تا قلمرو زندگی خانوادگی از عمومی به شیوه ای درست از هم جدا شود. بر پایه این اصل ، همواره بنا در معماری ایرانی-اسلامی به صورتی ساخته می شد که در ترکیب با طبیعت و عناصر آن ، سعی کند محیط مناسب و زیبنده طبیعی را به درون خود بکشاند و مانند حجاب یا صدفی که مروارید را در بر می گیرد ، آن را میان خود نگه دارد و حراست کند. این موضوع، وجه تمایز مهم معماری سنتی ما با سایر کشورهاست. حال پرسش این است که چگونه در معماری مدرن و امروزی می توانیم محرمیت را در طراحی بنا در نظر بگیریم؟آیا این اصل به عنوان عامل هویت بخش به معماری ما قابلیت بازتعریف و بازتولید دارد.