نمادهای مذهبی در منظر شهری

پایین صفحه 14 ، (1-14) این روزها که مصادف با نیمه اول ماه صفر است، در برخی مناظر شهر تهران شاهد به کارگیری عناصر مذهبی هستیم که در نمایی امروزی تر و چیدمانی جدید و یا رنگ بندی تازه، بیش ازپیش مخاطب پسند و جذاب شده اند. این حرکت که می توان آن را تلفیق هنر و مذهب برای جلب توجه مردم و به خصوص جوانان به نمادهای مذهبی- نامید چه از سوی شهرداری و چه از سوی گروه های مردمی و چه از سوی اشخاص، امری مطلوب و پسندیده به نظر می رسد. در اینکه نمادهای مذهبی و عَلَم ، کتل و بیرق برای همه ما ایرانیان و برای همه مسلمانان یادآور مصائبی است که بر امام سوم شیعیان و همراهان او در 1400 سال پیش گذشت و به یاد تلاش ها و مجاهدت های این امام همام درراه زنده نگه داشتن دین و ارزش های والای انسانی است، تردیدی وجود ندارد و هر یک از ما در هر درجه ای از درک و پذیرش اسلام قرار داشته باشیم، نمی توانیم تأثیر این نمادهای مذهبی را که از ابتدای کودکی آنها را در اطرافمان دیده ایم، انکار کنیم. گاهی مادرهایمان را می بینیم که با دیدن این نمادها و پارچه نوشته ها و غیره ناخودآگاه اشک از چشمانشان جاری می شود و در پاسخ دلیل گریه شان می گویند که بر مظلومیت امام حسین(ع) می گریند. اما چه خوب که جوانان هم به این درجه از رقت قلب و دوستی اهل بیت برسند و این راهی ندارد مگر تلاش برای هرچه بیشتر جذب کردن آنان. توجه به معماری منظر در سطح شهر و روز آمدن کردن نمادهای مذهبی امری است که از مدت ها قبل نیاز به آن احساس می شد. در سال جاری، در ورودی اصلی پارک ملت در تهران ما شاهد تعدادی کتل هستیم که با کمی تغییر در رنگ و چیدمان در ایام محرم و صفر در این مکان قرار داده شده اند. نوع رنگ و چیدمان ویژه این کتل ها به شکلی است که دقیقاً می تواند توجه هر رهگذری را لااقل برای چند لحظه جلب کند و دلیل وجود کتل ها را به ما یادآوری نماید. بر روی کتل ها هیچ نوشته ای وجود ندارد و در عوض ردیف به ردیف با رنگ هایی که هرکدام یک معنی دارند، آماده شده اند. این کتل ها در ورودی پارک در کنار هم در چند ردیف چیده شده اند و با توجه به تعداد زیاد آن ها در کنار هم، خود را کاملاً به رهگذران می نمایانند. آنچه مسلم است، چنین تغییرات درست در ظاهر و نه در مفهوم و کلیت، می تواند سبب جلب بیشتر جوانان به امور مذهبی شود که هدف همه ما در روزگار کنونی همین است. جوانان ما باید با روش های درست جذب فرهنگ اسلامی ایرانی خودمان شوند و تهاجم غرب نتواند بر آنان تأثیرگذار شود. کتل در لغت نامه دهخدا به معنای اسب است. اسبی زین کرده که پیشاپیش سلاطین آن را حرکت می دهند. در معنی دوم آمده است : کتل به دسته ای از اسبان گفته می شود که در هیئت های عزاداری باهیبت و آرایش خاص در جلو حرکت می کنند اما در یک معنای دیگر آن به مفهوم نمادهایی است که در جوار علم و بیرق برافراشته می شوند و عزای بازماندگان در غم عزیز از دست رفته را اعلام می کنند. همان طور که قبل گفته شد، کتل هم مانند دیگر عناصر مذهبی ماه محرم و صفر ریشه در آداب و سنن مذهبی ایران دارد و هر ایرانی با دیدن علم و کتل و بیرق به یاد امام حسین(ع) و مظلومیت وی در واقعه کربلا می افتد و این اتفاق مهمی است که امروز هنرمندان ایرانی با تلفیق عناصر مذهبی و اصول هنری توانسته اند ظاهری جدید به کتل ها دهند که حقیقتاً برای نسل جوان جذاب تر شده است و می توان امیدوار بود که چنین نوآوری هایی در سطح شهر، تأثیر مذهب را در شهرمان بیش ازپیش پررنگ نماید و این تأثیر بیشتر با حضور جوانان در تمام مناطق شهر دیده شود. همه جوامع همان طور که دارای فرهنگ های مختلف هستند دارای مذاهب و اعتقادات مذهبی خاص خود نیز هستند و در هر مذهب نمادهای خاصی وجود دارد که مربوط به خود آن مذهب است و ازآنجاکه مذهب برای مردم یک عامل مقدس و وسیله ای برای آرامش آنهاست به آن خیلی اهمیت می دهند و در کنار اهمیت به مذهب، طبیعتاً برای نمادهای مذهبی خود هم اهمیت ویژه ای قائل هستند و برای حفظ و نگهداری بهتر این نمادها تلاش و برنامه ریزی می کنند. به روز کردن کتل ها در پارک ملت یکی از این تلاش ها برای حفظ نمادهای مذهبی در ایران به شمار می رود. به طورکلی هر نماد دو کارکرد اصلی دارد: یکی آنکه ایجاد هویت می کند و یک شخص یا یک جریان به آن نماد شناخته می شود و دیگر آنکه آن نماد برای همیشه تداعی کننده آن شخصیت و یا آن جریان خاص است. تداعی بدان معناست که آن نماد مخصوص، هر زمان و در هر جا که به کار رود، مفهوم موردنظر را به ذهن بیننده می آورد. نمادهای مذهبی ما هم طبیعتاً چنین کارکردهایی دارند و تداعی کننده هستند. به همین دلیل تأکید می شود تغییرات هنری که در آنها اعمال می کنیم، به هیچ وجه نباید در ماهیت آنها تغییر ایجاد کند و همچون کتل های پارک ملت باید در حین حفظ اصالت آنها، تغییرات هنری و جوان امروزی پسند را در آنها اعمال کرد. یکی دیگر از مظاهر تلفیق هنر با عناصر مذهبی، پارچه نوشته ای است که در سر در یکی از مراکز تجاری تهران نصب شده است. درحالی که همواره پارچه نوشته های واقعه کربلا روبرو بوده ایم و این پارچه نوشته ها عموماً تلفیقی از نوشته های قرمز و سبز بر زمینه ای مشکی بوده است، این مرکز تجاری از پارچه نوشته ای استفاده کرده است که نوشته های نقره ای و طلایی کاملاً مات بر روی زمینه مشکی قرار دارند. این پارچه نوشته درعین حال که ظاهر، ماهیت و اثرگذاری خود را ازلحاظ اندازه، ابعاد، نوشته ها، فونت نوشته ها ، حاشیه نگاری اطراف نوشته ها و بسیاری عناصر دیگر حفظ کرده است، اما با کمی تغییر رنگ هنرمندانه به پارچه نوشته ای جدید تبدیل شده است که نظر هر رهگذر به ویژه رهگذر جوانی را به خود جلب می کند. آیا هدف کلی ما این نیست که محرم و صفر را زنده نگهداریم؟ بی تردید همین طور است. پس چه بهتر که با راهکارهای جدید و خلاقانه و با تغییرات هنرمندانه در عناصر مذهبی مان و توجه بیشتر به معماری منظر شهرمان با استفاده از عناصر مذهبی به روز شده، جوانان را بهتر و بیشتر به شعائر و آموزه های دین آرامش بخش اسلام دعوت کنیم.