لباس تهران برازنده نیست

در هر نقطه از کوچه و خیابان های تهران که ایستاده و به دور و اطراف خود نگاهی گذرا بیندازیم، آنچه بیش از هر چیز به چشم می خورد، ناهماهنگی و ناموزونی معماری شهری است. تهران شهری با نزدیک به 15 میلیون نفر جمعیت است. بدون شک فراهم کردن و ساماندهی مسکن برای چنین جمعیتی کاری بسیار دشوار است. این اقدام نیازمند سیاست گذاری و برنامه ریزی دقیق و ضروری است که همه نهادهای اجرایی مربوط در هرچه بهتر اجرا شدن آن همفکری و همکاری کنند. متأسفانه هدف اصلی معماری در تهران تنها به فراهم کردن مسکن برای ساکنان این کلانشهر آن هم به هر قیمت مبدل شده است. نگاهی به معماری دهه های گذشته به خوبی بیانگر این است که گذار فرهنگی در حوزه معماری در این شهر نه تنها وارد دوران جدید یا همان مدرنیته نشده بلکه با درک نادرستی از آن چهره شهر را به شدت مخدوش کرده و تصویری ناموزون را ارائه کرده است. معماری هر شهری را می توان لباس آن شهر دانست. لباسی که نشان دهنده شخصیت، فرهنگ، اقتصاد، هویت و حتی رشد اجتماعی و فرهنگی آن شهر است؛ لباسی که امروز بر تن تهران پوشانده شده نیز نباید از این قاعده مستثنا باشد. روزگار سخت آثار تاریخی در تهران گفته می شود، آثار تاریخی را می توان صندوقچه هایی دانست که هویت تاریخی، هنری و فرهنگی یک شهر را در خود جای داده اند. این آثار را می توان از این نظر ارزشمند دانست که قادرند بهترین راهنما و آموزگار برای معمارانی باشند که قصد دارند علاوه بر فراگیری معماری جدید، معماری ایرانی را نیز پاس بدارند و از الگوهای آن در طراحی های خود استفاده کنند. متأسفانه ناهماهنگی و بی توجهی به اصول ساخت وساز در تهران در سال های گذشته، لطمه های فراوانی به آثار و بافت تاریخی این شهر نیز وارد کرده است. تهران با سابقه نزدیک به دو سده پایتختی ایران، معماری دوره های مختلف پهلوی، قاجار و ... را در خود جای داده است. این شهر دارای بیش از 2 هزار هکتار بافت تاریخی است. ازاین رو توجه و پاسداری به بناهای تاریخی تهران در سیاست های کلی شهرسازی باید از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد. این در حالی است که در سال های گذشته شاهد نابودی بسیاری از بافت های تاریخی و ارزشمند تهران نظیر سرای دلگشا، خانه بروجردی ها، ساختمان پرچم، خانه اتحادیه، خانه کمال الملک، خانه دایی جان ناپلئون، خانه غلامحسین بنان و ... بوده ایم. افزون بر این بسیاری از این آثار زیر تأثیر ساخت وساز در حریم آنها در معرض نابودی قرارگرفته اند. آیا طرح های شهری می توانند تهران را نجات دهند؟ در سال های گذشته طرح های متعددی در خصوص بهبود وضعیت ساخت وساز در تهران ارائه شده است. یکی از مهم ترین و گسترده ترین آنها طرح تفصیلی شهر تهران است. این طرح با هدف طراحی نقشه دقیق ساخت وساز در پایتخت تدوین شده است و شهردار تهران، آن را به منزله پایانی بر دوران فساد و رانت خواری در شهرداری توصیف کرد. آیا چنین طرح هایی قابلیت اصلاح الگوهای نادرست معماری و رفع معضل های کنونی را داراست؟ حتی در صورت رفع این مشکلات نیز نباید این نکته را از یاد برد که گستردگی معضل های معماری در تهران، علاوه بر تصحیح الگوهای اجرایی و آموزشی معماری از سوی مردم و مسئولان، نیازمند زمان است و نمی توان از یک طرح انتظار معجزه داشت. البته شهرداری و شورای شهر تهران اعتقاد دارند بعد از اصلاح نهایی و اجرایی شدن این طرح، قادر خواهند بود تا حد زیادی از مشکلات ساخت و ساز تهران بکاهند. بر اساس این گزارش، با توجه به سطح فراوان جنبه های بروز مشکلات معماری تهران، نمی توان انگشت اتهام را متوجه فرد یا نهادی خاص کرد؛ هرچند برخی نهادها از جمله شهرداری، وظیفه ای بیشتر دارند اما تغییرات بزرگ و اصلاح الگوهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی در حوزه معماری نیازمند بسیج همگانی و تلاش بی وقفه در این خصوص است. این تغییر را باید هرچه زودتر آغاز کرد. چراکه در زمان حاضر میزان معضلات معماری تهران به حدی است که شاید بتوان تنها از بحرانی تر شدن آن جلوگیری کرد. اینکه چگونه می توان نقص های معماری را رفع کرد و معماری امروزی ما چگونه باید باشد، پرسش هایی هستند که باوجود دشواری یافتن پاسخ آنها، بدون شک بی پاسخ نیستند. می توان این نواقص را با سیاست گذاری های درست، حمایت های قانونی و البته آموزش صحیح، برطرف و به آینده ای روشن برای معماری ایرانی با پاسداری از گذشته و درک درست معماری جدید امیدوار بود.