زورخانه نماد معماری باستان

به مناسبت 17 دی سالروز درگذشت جهان پهلوان تختی همانطور که ورزش زورخانه ای کاملاً برگرفته از فرهنگ ایرانی و مربوط به جغرافیای این سرزمین است، بنای زورخانه نیز منحصراً ریشه در معماری باستانی کشورمان دارد و از فلسفه معماری ایرانی و فرهنگ حماسی این مرزوبوم سرچشمه می گیرد. در دانشنامه بروک هاوس آلمان با استناد بر تحقیقات دانشگاه ورزش آلمان، ورزش زورخانه ای، قدیمی ترین ورزش بدن سازی جهان معرفی می شود. این ورزش در سال 2010 در فهرست میراث معنوی یونسکو به نام کشورمان به ثبت جهانی رسیده است. در شکل گیری معماری زورخانه و ایجاد تناسبات عناصر آن، قبل از هر چیز مشخصاً به مفهوم جوانمردی که ویژگی بارز پهلوانان به شمار می رفته، توجه شده است. خشوع و فروتنی سرلوحه بارز کردار و منش هر ورزشکاری است که به مقام پهلوانی می رسد و این مفهوم در بدو ورود به زورخانه ابتدا با پله هایی که سطح گذر را به طراز پایین تر می رساندند و سپس در ابعاد در که تا حدود یک و نیم متر ارتفاع داشت هویدا می گشت. آری زورخانه ها همیشه در سطح پایین تری نسبت به معبر دسترسی قرار داشته اند تا پهلوانی که وارد این فضا می شد همواره خضوع و فروتنی را در یاد داشته باشد و همین طور هنگام عبور از در کوتاه زورخانه، سر خود را به نشانه احترام به مردمانی که در آن مکان حضور داشتند خم کند. این احترام توأم با فروتنی، درعین حال فرد را به تعالی روحی ناشی از غروری ملی می رساند و موجب ایجاد یک همبستگی و اتحاد با دیگران، چه پهلوانان و چه مردمی که برای تماشا می آمده اند، می گشت. حتی پس از ورود به فضا نیز ورزشکاران برای انجام حرکات ورزشی به صورت پابرهنه وارد گودی که در حدود هفتاد تا نود سانتی متر پایین تر از سطح اصلی قرار داشت و اغلب به شکل هشت وجهی بود، می شدند تا نسبت به تماشاچیان در سطح پایین تری قرار گیرند و برخورداری از قدرت و نیرومندی جسمانی، آنها را دچار غرور و نخوت نکند. ازاین روی به نظر می آید در خلق این فضاها از عبادتگاه های ایرانیان در زمان باستان و معابد میترایی الهام گرفته شده است. همان طور که در معابد باستانی میتراییان زنگی وجود داشته که هنگام برگزاری مراسم دعا به صدا درمی آمد، در زورخانه ها نیز زنگی مشابه جلوی در ورودی تعبیه شده بود که به هنگام ورود پهلوانان نامی و پیشکسوتان توسط مرشد به صدا درمی آمد و همگان از ورود آنها مطلع می شدند. جایگاه مرشد در کنار در ورودی محوطه زورخانه که سردم نامیده می شد قرار داشت تا به ورود و خروج ورزشکاران مسلط باشد. سکوی سردم در ارتفاع 1 تا 1.5 متری نسبت به کف گود قرار داشت. روی این سکو و زیر چوب بست اجاقی کنده می شد که در آن آتش می ریختند و در برخی موارد نیز به جای اجاق منقلی قرار می دادند تا مرشد تنبک خود را با آتش اجاق یا منقل گرم کند و صدایش رساتر شود. نمای بیرونی زورخانه ها به شکل چهارگوش بود که عموماً توسط گنبد مسقف شده بود. ارتفاع این گنبد که بر فراز گود قرار داشت حدود ده متر بود و در آن برای تأمین نور زورخانه، هشت روزنه به تبعیت از هشت وجه گود، به شکل ستاره هشت پر تعبیه می شد. در معماری ایرانی ستاره هشت پر دلالت بر خورشید دارد که ایرانیان باستان آن را به نشانه سرچشمه حیات انسان و هستی موردستایش قرار می داده اند. اگرچه امروز ورزش باستانی دارای رونق کمتری است اما هنوز هم برای مردانی که در گودهای زورخانه پیر شده اند خاطره انگیز است. در حال حاضر در تهران حدود پنجاه زورخانه برقرار است و ورزشگاه شهید فهمیده از مهم ترین آنها به شمار می آید که میزبان مسابقه های کشوری فدراسیون پهلوانی و زورخانه ای ایران بوده و به ثبت ملی رسیده است. اواسط دی ماه مصادف با زادروز مردی است که امروزه نام زورخانه و پهلوان با اسم و رسم او گره خورده است. مردی که همه ورزشکاران و پهلوانان ایران زمین او را سرلوحه مشق پهلوانی و جوانمردی خویش قرار می دهند. جای دارد در آستانه فرارسیدن هفدهم دی ماه یاد آن قهرمان راستین جهان پهلوان تختی را گرامی داریم.