سفال ایرانی

خاک پربرکت این سرزمین، هزاران سال است که تأمین کننده مصالح ساختمانی همچون آژند، اندود و آمود، از یک طرف، و مواد اولیه برای ساختن انواع سفال و کاشی و آبگینه، از طرف دیگر، بوده است. محمدرضا ریاضی، باستان شناس: اگر سفال والاترین تجلی نبوغ هنری ایران نباشد، دست کم کهن ترین و فراگیرترین مدرک زندگی هنری این سرزمین است. رنگ های درخشان، شفاف و شاد آن، نماد جهان بینی ایرانی است. سفال حاصل خاک، آب، آتش و باد است و با دانش های فیزیک و شیمی ملازم بوده است. ساکنان فلات ایران از جمله نخستین ابداع کنندگان فن و هنر سفالگری بوده اند. در محوطه های باستانی ایران قطعه سفالینه های منقوشی به دست آمده که زمان تولید آنها به هزاره ششم ق.م. نسبت داده شده است. تا پیش از هزاره چهارم ق. م. آفریده های سفالی با دست ساخته می شدند و در آفتاب و در کنار آتش استحکام می یافتند. ابداع کوره سفال پزی در اواخر هزاره چهارم ق. م. (به طور مثال سیلک3) و اختراع چرخ سفالگری در آغاز هزاره چهارم ق. م. باعث استحکام، تولید انبوه و خوش ساختی ظروف سفالی گردید. در دوره عیلام میانی (سدة 13 ق.م.) با استفاده از لعاب شیشه بر روی آجرها و گل میخ های معبد چغازنبیل به فنون سفالگری افزوده شد. در دورة هخامنشی نه تنها از لعاب سفالی لعابدار نیز ساخته شد؛ که این روش در دوره های اشکانی و ساسانی نیز ادامه یافت. نهی اسلام در مورد ظروف تجملی (طلا و نقره) سبب واکنش و تحرک سفالگران ایرانی گردید. از سده سوم ه.ق. دوره تازه ای در هنر سفالگری ایران آغاز شد و تا سده 11 ه.ق. تداوم یافت. در طول این مدت، هنر سفالگری ایران به بالاترین شکوه خود از نظر تکامل روش های تولید و فن لعاب سازی و تنوع رنگ و شکل ظروف و نقش پردازی رسید که جزو سفالینه های چینی در جهان همانندی نداشت. آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند در ایران در حدود هزارة ششم قبل از میلاد (یعنی حدود 8000 سال پیش) در ساختن مصالحی همچون خشت، به منظور جلوگیری از ترک خوردگی، از کاه استفاده می کردند. (همچون روستای پیش از تاریخ زاغه). این فرم ابتدایی مصالح ترکیبی یا Composite (کاه +گل) امروزه نیز به کار می رود. خانه ها در روستای زیبای ابیانه با کاهگل حاصل از خاک رس اندود شده اند که عایق خوبی برای حرارت و صداست. کاهگل که هم به عنوان آژند (ملات) و هم به عنوان اندود کاربرد دارد حتی برای ایجاد دیوار پیرامون یک شهر، مانند شهر دایره ای شکل اردشیر، نیز مورد استفاده بوده است.