اتوبان صدر واجب بود یا مترو؟

متروسواران دائمی، کسانی که هر روز از خطوط مترو استفاده می کنند، خوب می فهمند شلوغی و فشار ساعات اوج تردد در مترو که به فشار شب اول قبر می ماند، یعنی چه . شاید وجدان رفتار مدنی برای کمتر آلوده کردن تهران یا حتی صرفه اقتصادی باعث شود مردم به سمت مترو بروند، ولی سؤال اینجاست که چیزی باعث شده شهرداری به سمت مترو نرود و بودجه های عمرانی تهران به سمت و سویی برود که اکنون آسمان سربی این کلانشهر، پر از آلاینده هایی شود که نتیجه اش برای شهروندان فقط بیماری و مرگ است؟ خبر آمد شهردار تهران به خاطر آلودگی هوا و آنفلوانزا در بستر بیماری افتاده است. هرچند از صدر تا ذیل مسئولان شهرداری، این خبر را تکذیب کردند ولی چیزی که تکذیب کردنی نیست و مردم با آن ارتباط مستقیم و نزدیک دارند، بیمار شدن اعضای خانواده و عموم شهروندان ساکن تهران به خاطر آلودگی هواست. آلودگی ای که همه می دانند بیش از 80 درصد آن مربوط به تردد خودروها در خیابان هاست. آن قدر این روزها درباره آلودگی هوا و منابع آلاینده متحرک گفته شده که حرف جدیدی نمانده، آن قدر هم غر به جان مسئولان زده اند که گوش همه پرشده از شنیدن این ناله ها، ولی جالب اینجاست هنوز هم مسئولان تقصیرها را گردن یکدیگر می اندازند و به جای پاسخگویی و تعیین نقش خود در آلوده کردن شهر، دنبال تسویه حساب های سیاسی هستند. در این بین، نگاهی به پروژه های عمرانی شهرداری به خصوص در زمینه حمل ونقل برخی از مسائل را عیان می کند. موضوع ساده، مقایسه بودجه صرفه شده ای است که برای پروژه هایی مانند دوطبقه کردن اتوبان صدر و ساخت تونل های عریض و طویل در شهر کنار گذاشته اند با پولی که توسعه مترو نیاز دارد. اتوبان صدر، چند هزار میلیارد آب خورد؟ منتقدان عملکرد عمرانی شهرداری تهران، نمونه بارزی برای حیف کردن بودجه عمرانی شهر یافته اند. پلی دوطبقه به طول حدود 6 کیلومتر که این روزها قیف ترافیکی شمال پایتخت شده، دوطبقه کردن اتوبان صدر که قرار بود شاهکار عمران شهری دوره مدیریت قالیباف شود، این روزها بدل به نسخه بی نظیری از سوءمدیریت و عدم برنامه ریزی درست در ادبیات منتقدان قالیباف شده است. اتوبانی دوطبقه که هنوز به روشنی مشخص نیست چند هزار میلیارد خرج آن شده است. از روزی که معاون وقت عمرانی شهردار گفت این پل 640 میلیارد تومان خرج برداشته (اینجا) تا هفته گذشته که یک سایت تخصصی از مبلغ 5هزار میلیاردی اجرای پروژه اتوبان صدر و تونل نیایش پرده برداشت، مبالغ ریز و درشتی برای هزینه کرد این اثر عبرت آموز، عنوان شده است. تخمین هزینه پل صدر ابوالفضل قناعتی، عضو هیئت رئیسه شورای شهر نیز در مصاحبه ای از بودجه 1700 میلیاردی و متمم 720 میلیاردی این پروژه خبر داده بود و البته محاسبه تاخت زدن هزینه 240 میلیاردی برج ب ز در خیابان ایران زمین شهرک غرب با خدماتی که این متهم به پل صدر داده، می توان به مبلغی حدود 3هزار میلیارد برای ساخت این پل رسید. منابع دیگر خبری هم تهاتر زمین هایی در شرق و غرب تهران با پیمانکاران بخش عمومی برای ساخت این پل خبر داده اند و تخمین زده اند با توجه به ارزش زمین و مجوزهای تراکم فروشی در این عرصه ها، هزینه دوطبقه کردن اتوبان صدر نزدیک به 5هزار میلیارد تومان شده است. یکی از کارشناسان حوزه شهری نیز با اعلام اینکه به دو دلیل امکان سنجش هزینه پل صدر برای ناظران وجود ندارد، آب پاکی را روی دست کسانی ریخت که دنبال حساب وکتاب در شهرداری تهران هستند: دلیل اول، ندادن اطلاعات شهرداری به صورت واضح برای مخارج این پروژه است و دلیل دوم را در نوسانات شدید نرخ ارز و قیمت خدمات و مصالح باید جستجو کرد. به بیان دیگر، محاسبه پولی که در این پروژه از جیب مردم تهران رفته، امکان ندارد. حالا اگر فرض خرج شدن رقم 3هزار میلیارد را برای این پل در میانگین زمان شروع تا پایان آن در نظر بگیریم، شاید چندان به بیراهه نرفته ایم. اکنون سؤال اینجاست با این پول چقدر می شود مترو ساخت تا تردد شهروندان، هوا را آلوده نکند؟ هزینه ساخت هر کیلومتر مترو در تهران معمولاً در تهران خطوط مترو زیر زمین حفر می شود. به جز برخی از قسمت های مترو که ریل آن روی زمین دیده می شود، بیشتر ایستگاه ها و خطوط مترو جایی ساخته شده که شهروندان آن را از روی زمین نمی توانند ببینند. منتقدان محمدباقر قالیباف، شهردار تهران در زمان انتخابات ریاست جمهوری به همین نکته بارها اشاره کردند که چرا توسعه خطوط مترو در شهرداری به فراموشی سپرده شده؟ آیا دلیل اصلی این فراموشی، دیده نشدن مترو نیست؟ آنها با این پرسش، شهرداری را آچمز کردند که چرا پروژه های چشم پرکن و نمایشی مانند دوطبقه کردن اتوبان صدر، هزاران میلیارد بودجه بلعیده ولی پروژه زیرزمینی مانند مترو که بار تبلیغاتی ندارد، فقیر و یتیم مانده؟ گذشته از این نگاهی به اخبار و نقل قول مسئولان شهرداری درباره مخارج و ارقامی که صرف ساخت مترو شده هم نشان می دهد باز هم در معادله ای دوسو کور، قرار داریم؛ در واقعیت هزینه ساخت مترو چقدر است؟ آیا باید نقل قول قالیباف در سال های گذشته (در زمان شروع فعالیت عمرانی طبقه دوم صدر) را پذیرفت که هزینه حفاری، ساخت تونل و تجهیز خطوط و ایستگاه ها را برای هر کیلومتر 40 میلیارد تومان عنوان کرده یا نرخ دهی اخیر معاون او را واقعی بدانیم که این رقم را تا 70 میلیارد تومان رسانده؟ 60 میلیارد برای هر کیلومتر مترو ظاهراً باز هم ناظران مجبورند به دلیل عدم درز اطلاعات شفاف مالی از این بخش از عملکرد شهرداری، برای محاسبه هزینه ساخت و تجهیز هر کیلومتر مترو در زمانی که پل صدر دو طبقه می شد، به گمانه زنی متوسل شوند. به نظر می رسد تعیین رقم 60 میلیارد تومان برای ساخت و تجهیز هر کیلومتر مترو، رقم بی راهی نباشد. هرچند هیچ قطعیتی برای این رقم قابل تصور نیست اکنون دو عدد در مقابل ما قرار می گیرد: اول، رقم تخمینی 3هزار میلیارد تومانی هزینه احداث طبقه دوم اتوبان صدر و دوم، رقم تخمینی حفاری، تجهیز و تأمین واگن به ازای هر کیلومتر ساخت مترو با نرخ 60 میلیاردی تومانی. این را نیز باید در نظر گرفت عموماً هزینه های ساخت مترو شامل 3 بخش اصلی می شود، اول، هزینه حفاری و تونل سازی که حدود یک سوم از هزینه کل مترو را شامل می شود. دوم، هزینه ایستگاه سازی و تجهیزات و خدمات موردنیاز مسافران که آن هم یک سوم از هزینه های مترو را دربرمی گیرد و سوم، هزینه تأمین واگن و قطارها که این نیز حدود یک سوم از هزینه کل مترو را شامل می شود. به بیان دیگر، می توان با اغماض، نرخ تخمینی تأمین 3 بودجه 20 میلیاردی برای این سه بخش از هزینه های کلی را در هر کیلومتر متروسازی در نظر داشت.