معماری ایرانی در کهن ترین شهر جهان

سمرقند، شهری که یونانیان آن را ماراکندا می نامیده اند، یکی از کهن ترین شهرهای جهان شمرده می شود و توسط ایرانیان در اواخر سده چهارده پیش از میلاد در دشت حاصل خیز زرفشان به عنوان شهر، بنا نهاده شده و زمانی دراز در دوران هخامنشیان مهم ترین شهر منطقه بوده است.سمرقند با قرار داشتن در مرکز جاده ابریشم، پیوند دهنده چین به اروپا در قدیم و دارای اهمیتی چشمگیر بوده است. به نظر می رسد در سمرقند کار ساختمانی و عمرانی به حد اعلا رسیده و شهر در میان کاشی کاری های مسجدها و استخرها غرق بوده است. گویی تکه ای از آسمان را جدا کرده و در میان زمینی زردرنگ انداخته بودند. در اطراف این شهر سیزده باغ بزرگ وجود داشت که بزرگ ترین آنها باغ جهان بود. طبق دستخط هایی که به دست آمده، این باغ به اندازه ای بزرگ بوده است که اسب معمار آن در این باغ گم و پس از یک ماه جستجو پیدا شده است. به نوشته سایت اینترنتی یونسکو، سمرقند واقع در ازبکستان، شهری تاریخی است که فرهنگ های متعدد و کاملا مختلفی را در خود حل کرده است. شهر سمرقند در قرن هفتم پیش از میلاد تأسیس شد و در دوره تیموری در قرن های 14 و 15 توسعه یافت. در این شهر که از لحاظ معماری شهرت فراوانی دارد، بناهایی دیدنی همچون مسجد و مدرسه ریگستان، مسجد بی بی خانم، محوطه شاه زند و مجموعه گورامیر و همچنین رصدخانه اولوغ بیگ وجود دارند. تیمور لنگ، سمرقند را پایتخت خود اعلام کرد و با فراخواندن معماران ایرانی که بهترین معماران در زمان خود بودند، بناهای معروفی را در این شهر ساخت. ازاین رو، در معماری تاریخی این شهر ردپای معماری ایرانی به خوبی قابل مشاهده است. مجموعه ریگستان از مهم ترین جاذبه های معماری سمرقند است. در این مجموعه دو مدرسه و یک مسجد قرار دارد، که مسجد و هرکدام از این مدرسه ها در زمان های مختلف توسط حاکمان مختلف در سمرقند ساخته شده است. به همین دلیل نشان دهنده ویژگی های معماری زمان خود هستند. معماری آرامگاه تیمور موسوم به گور امیر در سمرقند به سبک آذری است و معروف ترین اثر در گنجینه معماری این شهر محسوب می شود. گنبد این اثر با کاشی کاری ایرانی تزئین شده و بسیار چشمگیر است. مسجد بی بی خانم در سمرقند هم از معماری اسلامی و ایرانی برخوردار است و تیمور لنگ آن را برای بی بی خانم، همسر خود ساخته است. آرامگاه شاه زند هم از دیگر جاذبه های معماری سمرقند است که می توان به خوبی کاشی کاری های اسلامی و ایرانی و استفاده از رنگ آبی و آبی فیروزه ای را به عنوان نماد نوع خاصی از کاشی کاری در آن مشاهده کرد. این گورستان که در علم معماری به آن گورستان خطی گفته می شود، الگوی استقرار ویژه ای دارد که معماری خاصی را می طلبیده است. به دلیل اشتراکات معماری، برخی سمرقند را میراث مشترک معماری ایران و ازبکستان می دانند.