نورپردازی در محیط های شهری

در باور عام نور بیشتر، به دید بهتر کمک می کند. اما اگر نور با دقت بیشتری استفاده شود و قطعاتی از شهر در شب نورپردازی شود که به احساس ایمنی ما یاری رساند و تقویت کننده هدف طراحی باشد، کمیت نور به عامل ثانویه تبدیل می شود. نبود سایه ها و نزدیک بودن منابع نور برای پیاده ها، آسایش بصری فراهم می آورد. نور بهتر، دید بهتر برای مدت مدیدی شعار صنعت تجهیزات نورپردازی بوده است. متأسفانه برداشت عمومی از این شعار، نور بیشتر به جای آسایش بصری بیشتر بوده است. اغلب برق روشنایی های شهری از منابع سوخت فسیلی تأمین می شود. انرژی خورشید یکی از منابع تأمین برق به منظور روشنایی فضای باز در شهر است. استفاده از این منبع تجدیدپذیر، سبب کاهش استفاده از سوخت های فسیلی، جلوگیری از آلودگی محیط زیست و کاهش هزینه های مصرفی می شود و همچنین به علت حذف سیم کشی و برق کشی در شهر، آلودگی بصری نیز از بین رفته، محیط زیباتر جلوه می کند. استفاده از این منبع نوری اگر با استانداردهای نورپردازی در محیط شهری همراه نباشد، مشکل آلودگی نوری همچنان به قوت خود باقی است. به منظور مدیریت بهینه منابع روشنایی شهری دو امکان برای تغییر دادن مقدار روشنایی وجود دارد؛ روش اول تغییر شدت نور و دیگری تأثیرگذاری بر توان بازتابی از طریق انتخاب مصالح مناسب است. برای اعمال مدیریت بهتر باید روشنایی های شهری را از کلیه جهات موردتوجه قرار داد. از نظر ساختاری توجه به لامپ و انواع آن الزامی است. لامپ مناسب با توجه به وضعیت محل موردنظر نورپردازی انتخاب می شود. نوع سرپوش لامپ ها یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار بر روشنایی شهرهاست، زیرا نور آن تنها مکان موردنظر را نورپردازی می کند. در حدود 50 درصد نور لامپ های فاقد سرپوش تلف می شود، در حدود 40 درصد آن سبب روشنایی مکان هایی به غیر از مکان موردنظر می شود و تنها 10درصد آن، محل موردنظر را روشن می کند. لامپ های حباب دار نور را به صورت ضعیف منتشر می کنند. چگونگی نورپردازی مبحث بسیار مهمی است که در روشنایی شهری در نظر گرفته می شود. پردازش نور در محیط باز به شیوه های مختلفی انجام پذیر است: پردازش نور از پایین به بالا روشی است که منبع نور در آن مشخص نیست و در دید مستقیم بیننده قرار ندارد. اما ایجاد آلودگی نوری در محیط وابسته به جهت تابش است، مگر اینکه به شیء (درخت، مجسمه و...) بتابد تا بتواند از انتشار نور در محیط جلوگیری کند. پردازش نور از بالا به پایین نیز برعکس حالت قبل مشکل آلودگی نوری را ندارد. پردازش نور از مقابل، روش مناسبی برای ورودی های سطح شهر (فروشگاه ها، سینماها، پارک ها و مراکز تجاری) است. البته نکته مهم در این روش توجه به زاویه تابش است که نباید سبب خیرگی در افراد شود. بی گمان باید توجه داشت که استفاده از تاریک و روشن شدید (کنتراست) به جز مواردی که به دلایل خاصی الزامی باشد، نامطلوب است، چراکه کنتراست شدید موجب خستگی سازوکار ادراک بینایی می شود. تجربیات به اثبات رسانده اند که هرچه فضا روشن تر باشد، محیط دلپذیرتر احساس می شود، اما بیش از حد بودن آن نامطلوب است. با تاباندن نور بیش از حد بر سطوح، علاوه بر اتلاف انرژی خطر آزردگی چشم نیز در اثر درخشندگی بیش از حد این سطوح یا خیرگی وجود دارد؛ بنابراین تأمین محیط ادراکی مطلوب در شب، بیش از آنکه به حد روشنایی وابسته باشد، به دامنه تضاد بین درخشندگی نقاط مختلف در میدان دید مخاطبان بستگی دارد. این تضاد درخشندگی بین روشن ترین و تیره ترین بخش های محیط، هرگز نباید از نسبت یک به چهل تجاوز کند. انسان می تواند با محیط های دارای روشنایی متنوع سازگاری یابد. مشکل مهمی که اغلب از طرح های روشنایی قدیمی یا غیرتخصصی ناشی می شود، استفاده از روشنایی یکنواخت برای همه قسمت های طرح است. نور در تاریکی حامل پیام ها و اشاراتی برای انسان است. نور درواقع حکم یک راهنما را در فضاها و مسیرهای ورودی و خروجی در شب دارد. آنچه سبب تعریف این پیام ها می شود رنگ نوری است که در محیط پراکنده شده است. در استفاده از نورهای مصنوعی باید به رنگ نور دقت شود، زیرا رنگ است که به فضا روح و جان می دهد. طراحان، امروزه با انتخاب نامناسب طرح و رنگ در یک منطقه موجب می شوند جلوه محیط در شب محدود شود و امکان نورپردازی و به کارگیری رنگ های متنوع کاهش یابد. درنتیجه برای زیباسازی محیط، به کارگیری روشنایی و مصرف برق بیشتر ضرورت می یابد. این کار همچنین سبب افزایش آلودگی نوری در محیط می شود. به عبارت دیگر رنگ دیوارها و سازه ها در فضای شهر و فضاهای سبز شهری می تواند در کاهش مصرف انرژی و کاهش آلودگی نوری تأثیر بسزایی داشته باشد. به علاوه برای ایجاد رنگ های متفاوت در محیط به جای صرف انرژی بیشتر می توان از بازتابش چراغ های روشنایی با انواع لامپ ها و شیشه های رنگی استفاده کرد. در این روش بدون صرف انرژی بیشتر می توان ترکیب رنگ موردنظر را ایجاد کرد. هدف از نورپردازی در محیط های شهری نوع منبع نوری، نوع نورپردازی، شدت و رنگ نور را تعیین می کند. اولین هدف نورپردازی را می توان روشنایی محیط دانست. یکی دیگر از کارکردهای نور مربوط به اطلاع رسانی و تبلیغات است. انواع تابلو با منبع نوری کارکرد اطلاع رسانی دارد. نور تنها ضرورت فیزیکی ندارد، بلکه ارزش روانشناختی آن یکی از مهم ترین عوامل زندگی انسانی در همه زمینه هاست. زیباسازی محیط، یکی دیگر از کارکردهای نور است که در بسیاری از موارد این کارکرد نادیده گرفته می شود. حس زیبایی زمانی به وجود می آید که هماهنگی بین ساختار و محیط پیرامون برقرار باشد. روشنایی های شهری بر تمامی موجودات زنده ، گیاهان، جانوران ، انسان و اکوسیستم ها تأثیرگذار است. گیاهان عنصر اصلی فضاهای سبز شهری هستند و جذب نور محیط سبب کاهش آلودگی نوری می شوند.