همه چالش های بافت فرسوده

فاطمه السادات محمدی بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده خالی از آثار تاریخی نقشی مؤثری در بهبود و توسعه و زیباسازی شهرها دارد. همین امر موجب شده تا نوسازی اینگونه بافت ها یکی از برنامه های مهم در بحث مدیریت شهری محسوب شود. چراکه بی توجهی به فرسودگی بافت ها و عناصر درونی آنها ناشی از فقدان برنامه توسعه و نظارت فنی بر شکل گیری آن است. طبق برآورد و آمارهای موجودی که توسط شورای عالی شهرسازی و معماری ارائه شده است؛ در کل کشور حدود 74 هزار هکتار بافت فرسوده وجود دارد که سهم شهر تهران از این میزان نزدیک به 4هزارهکتار است که می توان گفت میزان قابل توجهی از آن در جنوب شهر تهران واقع شده است. این مهم ما را بر آن داشت تا با محمد سالاری، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر تهران به گفتگو بنشینیم و نظر این سکان دار خدمات شهری تهران را در مورد بافت های فرسوده جویا شویم که حاصل این گفتگو را در ذیل خواهید خواند. پیام ساختمان: چه میزان از جمعیت شهری در بافت های فرسوده زندگی می کنند؟ در کشور ما 495شهر دارای 74 هزار هکتار بافت فرسوده هستند. حدود 15درصد جمعیت شهر تهران در بافت فرسوده سکونت دارند که این میزان برابر با یک میلیون و 125هزار نفر جمعیت ساکن تهران هستند. پیام ساختمان: چرا مردم تمایلی به نوسازی منازل خود در بافت های قدیمی ندارند؟ عدم توانایی مالی، عدم تمایل به تغییر شرایط وضع موجود، عدم ارائه تسهیلات بانکی مطلوب، عدم ریسک پذیری، بوروکراسی اداری، عدم تمایل ساکنان به تغییر نوع سکونت (از ویلایی به آپارتمانی)، ارزش پایین این بافت ها از نظر اقتصادی و عدم اعتماد به ارگان های مؤثر در فرایند نوسازی و تحصیلات و آموزش نامناسب از جمله عواملی است که موجب کاهش مشارکت شهروندان در فرایند نوسازی می گردد. همچنین عدم مدیریت یکپارچه نوسازی و ناهماهنگی میان ارگان های دخیل در فرایند نوسازی ادارات آب، برق، گاز، ثبت و دیگر ادارات و سازمان های دولتی با متولیان نوسازی بافت فرسوده و اولویت نداشتن مبحث بافت فرسوده برای این ارگان ها از جمله عواملی است که موجب کاهش مشارکت ارگان های دخیل در فرایند نوسازی می شود. همچنین عدم تمایل بخش خصوصی به مشارکت در نوسازی بافت فرسوده را باید مربوط به ریسک بالای سرمایه گذاری، ریزدانگی قطعات، فشردگی بافت، پایین بودن نسبی قیمت زمین، نفوذپذیری پایین، عدم توجیه اقتصادی سرمایه گذاری در ساخت وساز، عدم اطمینان از بازار آتی، عرض کم معابر و عدم امکان تردد خودرو، نرخ پایین سود سرمایه گذاری و بالاخره عدم اطمینان از بازگشت سرمایه دانست. پیام ساختمان: برای حل این معضل، در شورای شهر چه سازوکاری در نظر گرفته شده است؟ شورای شهر از دوره دوم تلاش هایی برای نوسازی بافت فرسوده در خصوص بخشودگی عوارض کرد و مجلس شورای اسلامی معافیت 50 درصدی پرداخت عوارض را تصویب کرد اما شورای شهر تهران این معافیت عوارض را به صد درصد رساند. اگر در بافت فرسوده شهروندی بخواهد اقدام به نوسازی کند، عوارضی را پرداخت نکرده و حتی یک یا دو طبقه تشویقی نیز می گیرد. در شورای چهارم در برنامه عملیاتی پنج ساله دوم احکامی در راستای نوسازی بافت های فرسوده تصویب شد. در بودجه سال 93 شهرداری تهران، طی تبصره ای به منظور تسریع روند نوسازی و بازگشایی معابر و تأمین سرانه های خدماتی و رفاهی در محلات بافت فرسوده بودجه ای به مناطق اختصاص داده شد. همچنین در سال 94 به منظور ترغیب هدفمند نوسازی، بسته های تشویقی از سوی شهرداری هدفمند شد. طراحی نما در دفا تر خدمات نوسازی محلات رایگان انجام می شود، ضمن آنکه کمک هزینه اجرای نماهایی که بیش از 100 مترمربع وسعت دارند، با پرداخت وام بلاعوض 10 میلیون تومانی صورت می گیرد. همچنین شورای شهر تهران با تشکیل کمیته مدیریت شهری با هدف هم افزایی و هماهنگی اقدامات نوسازی در شهر تهران جلسات متعددی را تاکنون برگزار نموده است. پیام ساختمان: چه قوانینی تاکنون در جهت حمایت از احیا- بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری تصویب و به اجرا رسیده است؟ قانون حمایت از احیا، بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری، سند ملی راهبردی احیا، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری، دستورالعمل سازوکار تشکیل، شرح خدمات و ضوابط ناظر بر دفاتر خدمات نوسازی محدوده ها و محلات بافت های فرسوده و سکونتگاه های غیررسمی، ماده 171 قانون برنامه پنجم توسعه از قوانین مرتبط با نوسازی بافت های فرسوده به شمار می آیند. پیام ساختمان: به نظر شما چگونه می توان بافت های فرسوده را نوسازی کرد ولی هویت محله ها همچنان حفظ شود؟ هویت شهر تبلور تاریخ و تمدن اجتماعی است که در آن زندگی می کند و حاصل سال های طولانی اندیشه ورزی و تلاش گوناگون انسانی است که محیط شهری را شکل بخشیده اند. این معنای هویت شهری، دارای ظرفیت بالایی است که کارکردهای اجتماعی مفیدی را برای ادامه حیات شهری می تواند به وجود آورد. از جمله این کارکردها استفاده از بازتعریف هویت محله ای در شهر قرن بیست و یکم و در نوسازی بافت فرسوده است. بافتی که نوسازی آن فقط از طریق خود ساکنان قابل انجام است. امکان حفظ حس تعلق به مکان و هویتمندی فضا و کالبد به ظاهر بی ارزش بافت فرسوده در نزد ساکنان می تواند به عنوان انگیزه ای قوی در کنار سایر انگیزش های مشارکت مردم در فرایند نوسازی را جلب نماید. پیام ساختمان: آیا به نظر شما بی اهمیتی به نوسازی شهری نوعی فقر شهری و بی عدالتی محسوب می شود؟ عدالت شهری در جایی نقض می شود که آسایش روحی، فرهنگی و اقتصادی به یک باره از هم می پاشد و به سیاست زدگی بی مورد گرفتار می شود. باید هسته های پایین شهر و بالاشهری از میان برود؛ هسته هایی که با مهندسی هتل های پنج ستاره در بالا شهر و بوی متعفن فاضلاب در پایین شهر، فرهنگ شکاف را در بعد فضایی شهر تثبیت می کند. دادن مجوز بناهایی در قسمت بالایی شهر و عدم نوسازی بافت های فرسوده در جهت تعمیق بی عدالتی حرکت خواهد کرد. کمبود سرانه های شهری و توزیع خدمات در سطح بافت های فرسوده، این محدوده ها نمونه بی عدالتی و فقر در ابعاد گوناگون هستند که عدم توجه به این بافت های مسئله دار می تواند شکاف جدی بین بافت ها با سایر بافت های شهری کند و کیفیت زندگی در این بخش از شهر نزول پیدا کند. پیام ساختمان: توصیه و سخن پایانی شما به شهروندان؟ امروزه دیگر نشستن کارشناسان و متخصصان در اتاق های بسته و تصمیم گیری آنها برای شهروندان و ساکنان محلات (البته بدون حضور آنها) جوابگو نیست. امید است بافت های فرسوده برای مردم و مسئولان دغدغه شود تا به نوسازی و توسعه همه جانبه بافت های فرسوده توجه کنند. زمینه تحقق چشم انداز این مناطق از جمله برخورداری از کانون های شهری مجهز، پویا و بهره مند از محیطی خوانا و باهویت، ارتقای مدنیت منطقه و بهبود جایگاه فعالیتی و اجتماعی آن، بهره مندی از یکپارچگی و انسجام پهنه های فعالیتی با پهنه های مختلف توسعه یافته فعال و ارتقای جایگاه عملکردی این مناطق متناسب با نقش مرکزیت فعالیت های اقتصادی در مقیاس جهانی را برای آنها مطابق با برنامه ها بیش از پیش فراهم آورد.