گورستان یک منظر فرهنگی

ناروا و نادرست است که گورستان ها را فضاهایی همچون لکه های طردشده، متروک و فاقد حیات در گستره شهرها بپنداریم. گورستان ها منابع تاریخی، فرهنگی، معماری و باستان شناسی باارزشی هستند. سیر فرازوفرود تاریخ شهرها، فرهنگ و آداب ورسوم ساکنان در طی قرون و اعصار مختلف از دل گورستان ها به دست بشر رسیده است. وجود مردگان در گورستان تنها بهانه ای است که به غلط فکر کنیم این فضا صرفا مربوط به مردگان است. گورستان ها فضاهای ماندگاری هستند که در خدمت فعالیت های آیینی، فرهنگی و مذهبی قرار داشته و دارند. گورستان نوعی موزه سنن، تاریخ و فرهنگ یک جامعه است که با مطالعه و دقت در آن می توان با هویت آن مردم یا ملت آشنا شد. گورستان های مهم و شناخته شده امروزی در جهان، در کنار شهرها دارای حیات اجتماعی هستند. این مکان ها، عملکردهای چندجانبه تفریحی، گردشگری، فرهنگی و فضای سبز دارند. جا دارد مدیران شهری ما نیز ضمن توجه بیشتر به این نوع کاربری، اهتمام ویژه ای نیز برای طراحی و ایجاد گورستان ملی یا آرامستان ملی هم داشته باشند. آرامستان ملی می تواند جایی باشد که در آن الگوها و ویژگی های مثبت هویتی افراد و اقوام یک ملت، در شکل و قالب نمادها، المان ها و یادمان های هویت بخش، سازه های مرتبط با هویت فرهنگی، قومی افراد درگذشته و متوفی، چون موزه ای پویا و فعال همراه با حیات اجتماعی به موازات دنیای زندگان به حیات خود ادامه دهد. با این نگاه، می توانیم گورستان ها را یک منظر فرهنگی تداوم یافته و پایدار در نظر بگیریم. منظر فرهنگی اصطلاحی است که اولین بار در دهه 20 میلادی توسط یکی از استادان دانشگاه کالیفرنیا به نام کارل ساور و با نام چشم انداز ابداع شد. بعدها از دل این اصطلاح تعریفی بیرون آمد که بر پایه آن فرم هایی که بر روی منظر فیزیکی به وسیله فعالیت های آدمی اضافه شده است استخراج و تعریف شد. معماران از این اصطلاح استفاده زیادی کرده و می کنند و از دید آنها منظر فرهنگی شامل نقش های انسانی در سطح زمین است. ساختمان ها، جاده ها، حتی زمین های کشاورزی و سایر توسعه های انسانی با ویژگی های قابل لمس و غیرقابل لمس نمونه های از مناظر فرهنگی هستند. گورستان ها نیز یک منظر فرهنگی به حساب می آیند اما از نوع تداوم یافته و پایدار. زیرا این فضاها یا مناظر، در زندگی اجتماعی امروز نقش فعال دارند و از سنت ها و رسوم گذشته باقی مانده اند، تداوم و تکامل آنها هنوز ادامه دار است و آثار و شواهد آن در زندگی فرهنگی و اجتماعی ما قابل ردیابی و شناسایی است.