پیشدستی برای رسیدن به گنج

آذرماه گذشته رئیس پردیس بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت از علاقه مندی مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران به واگذاری فاز دوم پروژه هیدرات های گازی دریای عمان به این پژوهشگاه خبر داد. محمدرضا کمالی با اشاره به اینکه پروژه هیدرات های گازی در دریای عمان در مهرماه 93 به پایان رسید، اظهار کرد: با توجه به اینکه فاز نخست این پروژه از سوی پژوهشگاه صنعت نفت به خوبی انجام شد، کارفرمای طرح، مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت، بسیار علاقه مند به واگذاری فاز دوم این پروژه به پژوهشگاه است. وی با بیان اینکه پژوهشگاه صنعت نفت آمادگی انجام فاز دوم پروژه را اعلام کرده است، گفت: در صورت صلاحدید مدیریت اکتشاف و شرکت ملی نفت ایران برای انجام این پروژه، فاز دوم نیز توسط پژوهشگاه صنعت نفت انجام خواهد شد. هدف از انجام این طرح، علاوه بر تدوین متدولوژی بهینه، مطالعه ذخایر هیدرات گازی، بررسی و شناسایی پتانسیل های موجود هیدرات های گازی در دریای عمان و نیز برآورد کمی ذخایر بود. ذخائر گازی عظیم ذخایر نفت و گاز ایران تنها به منابع فسیلی محدود نمی شود بلکه گازهای موجود در رسوبات متخلخل کف دریا (هیدرات های گازی)، به قدری زیاد است که حجم آن را به اندازه تمام ذخایر متعارف نفت و گاز ایران برآورد می کنند. با توجه به اینکه کاهش ذخایر هیدروکربوری اهمیت کشف منابع هیدرات های گازی را دوچندان می کند، مطالعات صورت گرفته برای کشف منابع جدید گازی در دستور کار قرار گرفته است. بر اساس مطالعات اکتشافی و عملیات لرزه نگاری در دریای عمان، ذخایر قابل توجهی شناسایی شده که این منابع کشف شده با مجموع هیدرات های کربوری موجود در ایران از نظر حجم قابل رقابت است. رویکرد جهانی به هیدرات های گازی مطالعه برای شناسایی و اکتشاف ذخایر گازی نامتعارف که به شیل گس و هیدرات های گازی شهرت دارند، از دو دهه پیش به صورت جدی در دستور کار کشورهای پیشرفته از جمله کانادا، ژاپن، روسیه و آمریکا قرار گرفت، زیرا کارشناسان انرژی معتقدند؛ ذخایر فسیلی انرژی که در حال حاضر از آن برای تأمین انرژی استفاده می شود، در سال های آینده پایان می یابد و استخراج گازهای نامتعارف (هیدرات های گازی) می تواند جایگزین مناسبی به منظور تأمین مطمئن انرژی در دنیا باشد. این گزارش حاکی است؛ ذخایر شیل گس (تولید گاز از سنگ های رسی) و گس هیدرات ها (حباب های گازی) در اعماق بیش از 500 متر در کف دریاها و اقیانوس ها وجود دارد که در ایران نیز دریای عمان، خلیج فارس و دریای خزر ظرفیت بالایی از نظر این نوع ذخایر سوختی دارند. طبق برآورد متخصصان نفتی، هر مترمکعب از منابع گازی جدید کشف شده معادل 164 مترمکعب گاز تولید می کنند. ملاحظات جهانی و محیطی کشف مقدار زیادی هیدرات گاز در دریای عمان توسط کارشناسان و متخصصان ایرانی، این ایده را قوت می بخشد که هیدرات های گازی منبع بسیار مهم انرژی در آینده محسوب می شوند. اگرچه طرح اکتشاف هیدرات های گازی در دریای عمان، استخراج و تولید آن از دانش و فناوری پیچیده ای برخوردار است و در حال حاضر تولید این نوع گاز مقرون به صرفه نیست، اما بسیاری از کشورهای بزرگ مصرف کننده انرژی در دنیا با ذخایر رو به اتمام خود مواجه شده و برای تأمین انرژی خود به مطالعه در این زمینه پرداخته اند. تا آنجا که کشورهایی مانند کانادا، هند، روسیه، ژاپن، نروژ و آمریکا مطالعات و اکتشافات گسترده ای را در زمینه این نوع ذخایر گازی جدید انجام داده اند. در این میان، ژاپن و هند که بزرگ ترین مصرف کننده گاز ال.ان.جی (گاز طبیعی مایع شده) در دنیا به شمار می روند، هزینه های بسیار زیادی را بابت حمل و نقل و تکنولوژی گران قیمت و پیچیده ال.ان.جی پرداخت کرده اند؛ بنابراین برای مقرون به صرفه ساختن تأمین انرژی خود در آینده به سمت استخراج و تولید گاز از هیدرات های گازی حرکت کرده اند. اگرچه در حال حاضر ایران 33 تریلیون مترمکعب ذخایر گازی را در اختیار دارد و دومین دارنده این منابع به شمار می رود و به گفته کارشناسان حداقل تا 150 سال آینده مشکلی ایران را تهدید نمی کند ولی برای جلوگیری از پیشدستی همسایگان در این خصوص باید هرچه زودتر مقدمات کار را فراهم نماید. این در حالی است که طول خط ساحلی ایران در مجاورت دریای عمان حدود 637 کیلومتر است و حداکثر عمق دریا در محدوده آب های ساحلی ایران در این ناحیه به بیش از 2 هزار متر می رسد. این خط دریایی از حدود بندرعباس در تنگه هرمز تا بندر گواتر در مرز پاکستان امتداد می یابد. حمل و نقل هیدرات های گازی نیاز به کشتی های ال.ان.جی و دانش پیچیده ندارد و هزینه حمل و نقل آن کمتر از گاز طبیعی و ال.ان.جی پیش بینی شده است، اما با این حال کارشناسان محیط زیست، دریاها و اقیانوس ها با مطالعات صورت گرفته در این زمینه مخالفت کرده و معتقدند؛ تولید گاز از رسوبات دریا (هیدرات های گازی) منجر به آزادسازی دی اکسیدکربن بیشتری در زمین می شود و کره زمین را با افزایش گازهای گلخانه ای مواجه خواهد کرد که به نابودی دریاها و اقیانوس ها منجر خواهد شد.