کوره های آجرپزی در طول دیوار

(قسمت پنجم) دکتر جبرئیل نوکنده، عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری: اینجا که من هستم یک منطقة کوهستانی است و با این حال روی این سطح بقایای قطعات شکستة آجر مربوط به دیوار گرگان می توان دید. جایی که من الان ایستاده ام در 175 کیلومتری شرق دریای مازندران است. اینجا نقطه ای است که دیوار گرگان درواقع در منطقه دشت تمام می شود و به طرف کوهستان می رود. دیوار روبه روی من حرکت می کند. بعد در سمت راست می پیچد و به سمت کوهستان می رود و مثل حرف z انگلیسی، خودش را می رساند تا بالای کوه. آنجا مکانی است که اولین برج نگهبانی در ارتفاعات کوهستان را داریم که بر دشت اطراف مسلط است. متأسفانه بخش عمده ای از آجرهای دیوار بزرگ گرگان در طول قرون گذشته به غارت رفته اند، با این حال در برخی نقاط بقایای دیوار به ارتفاع 47/1 متر هنوز به چشم می خورد. آجرهای قرمزرنگ این دیوار که هرکدام 25 کیلوگرم وزن دارند در هزاران کوره آجرپزی که در کنار مسیر دیوار ایجاد شده بودند، تولید گشته اند. قره دیب ساختمانی چهارتاقی در کنار دیوار بزرگ گرگان است که آجرهای سرخ آن به اندازه 10 40 40 سانتی متر هنوز سالم مانده است. این آجرها به خوبی نمایانگر کار سترگ سازندگان این دیوار عظیم است. اما پرسش این است که این دیوار دفاعی بااهمیت را چه کسی و در چه زمانی ساخته است؟ دکتر ابرهارد سویر، دانشگاه ادین بورو در اسکاتلند: بررسی های ما آشکار کرده اند که کوره های آجرپزی زیادی در طول دیوار ساخته شده بودند. در بعضی نقاط فاصلة کوره ها از یکدیگر کمتر از چهل متر و در جاهایی نیز فاصله شان به صد متر می رسیده است. روی هم محتملاً نزدیک به سه هزار کورة آجرپزی فعالیت داشته اند. با توجه به اینکه برای کوره ها از هیزم استفاده کرده اند، باید زغال یا خاکستر بسیاری از آن به جا مانده باشد که برای آزمایش تاریخ یابی رادیو کربن مناسب بوده است. اما، کوره آجرپزی را می توان با فن دیگر تاریخ یابی به نام Optically Stimulated Luminescence یا OSL هم آزمایش کرد. تاریخ یابی های OSL و رادیوکربن به صورتی اطمینان بخش آشکار کردند که کوره ها و دیوار بزرگ گرگان را در قرن پنجم یا اوایل قرن ششم میلادی و در زمان ساسانیان ساخته اند. با برخورداری از این نتیجه می توان به سادگی دریافت که چرا دیوار را در آن تاریخ ساخته اند. می دانیم که پیروز ساسانی یا فیروز (459 تا 489 م.) در لشکرکشی برای نبرد با هون های سفید مدتی پیاپی در گرگان اقامت کرد، برای پیروز ساسانی کاملاً منطقی بوده که برای حفظ دشت های حاصلخیز گرگان و جلوگیری از غارت محصولات ارزشمند آن دست به ساخت دیوار دفاعی بزند. اما از این دیوار حافظ مرزهای شمالی امپراتوری ساسانی، چند هزار سرباز حراست می کردند؟ با در نظر گرفتن وسعت و تعداد اتاق های موجود در بیش از 38 پادگان که در طول دیوار وجود داشته، می توانیم نتیجه بگیریم که حدود سی هزار سرباز نگهبان این دیوار بوده اند. اما آنچه تاکنون موردبررسی کامل قرارنگرفته طراحی یک سامانة عظیم مدیریت آب است که می بایست نه تنها آب مصرف اهالی قلعه ها را تأمین کند، بلکه خندق عمیقی را که 30 متر پهنا داشته و در بخش بزرگی از شمال دیوار کشیده شده بود، همیشه پر نگاه دارد.