بازیابی هویت ایرانی در معماری امروز

هویت در هر جامعه ای عنصری است که نمایانگر خصوصیات اجتماعی، فرهنگی، زیستی، اعتقادی و تاریخی آن جامعه است و این خصوصیات در هر جامعه ای متفاوت است، چه اینکه اگر یکسان بود شناختی حاصل نمی شد. یکی از عناصری که می تواند نماینده هویت هر جامعه باشد هنر است چراکه هنر پدیده ای است ذوقی که محیط زیست، فرهنگ، ارزش ها و... الهام بخش آن است. وقتی یک جامعه تحت تأثیر هنر بیگانه قرار گیرد و سعی کند صرفا مقلد کورکورانه آن هنر شود دیگر آن هنر وابستگی با محیط و ملت نداشته و بدون هیچ تناسب هویتی در جامعه ای غریب ظاهر شده است. بحران هویت دغدغه جدیدی است که در سال های اخیر جامعه ما را نیز در برگرفته است و این مهم در معماری بیشتر از سایر رشته های هنری به چشم می خورد. چراکه معماری برخلاف سایر هنرها به سرمایه لازم، زمان کافی و یک سفارش دهنده یا کارفرمایی که این سرمایه را برای ایجاد اثر تأمین کند، نیاز دارد و این خود سبب شده که سلایق و علایق کارفرما بر معماری تأثیر بسیاری بگذارد. دلیل اصلی بحران هویتی که این روزها جامعه ما را در برگرفته و سبب شده از هویت ایرانی خود فاصله بگیریم عدم درک متقابل بین کارفرما و معمار است. بنابراین نیاز است که بین کارفرما و معمار تفاهم، تناسب و درک متقابل ایجاد شود؛ یعنی به همان میزان که کارفرما به معمار اجازه آزادی عمل و بروز خلاقیت می دهد معمار نیز خواسته ها و نیازهای کارفرما را با توجه به ارزش ها و فرهنگ جامعه اش در نظر گرفته و به نحوی درخور طراحی نماید. همانطور که کارفرمایان نقش ویژه ای در ایجاد بحران یا بازیابی هویت دارند به همان میزان معماران نیز این نقش را دارند، در واقع کارفرمایان اگر دغدغه این را داشته باشند که طرحشان هویت ایرانی و ملی داشته باشد، جامعه دیگر دچار بحران هویت نخواهد شد و همچنین اگر معماران دغدغه دستیابی به هویت بومی را داشته و به دنبال ایجاد آن باشند، در این صورت هدف توأم کارفرما و معمار محقق شده و اثری با هویت بومی و در سطحی فراتر ملی شکل می گیرد. هویت ایرانی هویتی دوگانه و مرکب است؛ بخشی از آن متعلق به دوران پیش از اسلام و بخشی از آن به دوران اسلامی بازمی گردد. این هویت دربرگیرنده آداب، سنن، باورها و ارزش های کهنی است که در بین مردم رواج داشته است؛ اما می بینم در روزگار فعلی از هویت ایرانی و ملی خود فاصله گرفته ایم، به طوری که آثار هنری و از جمله معماری که اکنون در جامعه ما رواج دارد نشانی ضعیف و رنگ و روی بی رمقی از هویت ملی ما داشته و در مواردی، از فرهنگ، سنن، آداب ورسوم و اسطوره های ملی مان فاصله دارد؛ این درحالی است که روح ایرانی ذاتا هنردوست است و هنر در ذات او ریشه دارد. به امید بازیابی معماری و هنر ایرانی و فراهم آمدن محیط هایی آرام، امن و دلپذیر که شایسته ایران و ایرانی باشد و همانطور که گفته شد این امر در سایه درک متقابل کارفرما و معمار از یکدیگر دور از دسترس نخواهد بود.