بزرگ ترین عبادتگاه مسلمین

(قسمت شانزدهم) میترا یزدچی در ادامه بررسی معماری ایرانی در آینه سفرنامه ها، به سفرنامه ژوزف آرتور کنت دو گوبینو ، سیاح فرنسوی می پردازیم. وی در بخشی از سفرنامه خود به توصیف شهر و جلگه سلطانیه پرداخته و آورده است: ... در سلطانیه هنوز مسجد خدابنده باقی است ولی رو به ویرانی گذاشته است. این مسجد اگر خراب نمی شد بزرگ ترین عبادتگاه مسلمین در جهان محسوب می شد ولی افسوس که نامرغوب بودن مصالح ساختمان مسجد و عدم دقت نسل های بعد که توجهی به تعمیر این بنای تاریخی و مذهبی ننموده اند، آن را به صورت خرابه درآورده است. غیر از مسجد، در سلطانیه یک دیوار بزرگ وجود دارد که از خارج دارای سنگ های تراش است. لیکن از داخل با سنگ های بی قواره ساخته شده و قدری دورتر از آن در شمال سلطانیه یک امامزاده که دارای گنبد است به نظر می رسد و در سمت مشرق روی تپه که بر اثر انهدام عمارات سابق به وجود آمده قصری است که بانی آن فتحعلی شاه بوده و پادشاه کنونی یعنی ناصرالدین شاه آن را تعمیر نموده است. در زنجان هنوز آثار شورش بابی ها نمایان است و این شورشیان در شهر زنجان به طوری مقاومت کردند که برای تسلیم کردن آنها دولت ناچار شد که نصف شهر را خراب کند و بعد از غلبه بر شهر از ترس اینکه مبادا تمام اهالی از بین بروند دیگر بابی ها را تعقیب نکردند. به واسطه همین خرابی و اجحافاتی که سربازان دولتی در شورش بابی ها به مردم زنجان کردند، دولت ناصرالدین شاه در این شهر مورد نفرت مردم است... در بخش دیگری از این سفرنامه می خوانیم: ... در وسط قافلانکوه و روی یکی از قلل آن قلعه ای است که اهالی محل به نام قلعه دختر می نامند و در اطراف علل ساختمان آن افسانه هایی ذکر می کنند. این قلعه در تابستان محل سکونت قطاع الطریقی است که در این جاده به دستبرد مبادرت می ورزند ولی در زمستان غیرمسکونی است و به دلیل سرمای بیش از حد هوا حتی گرگ ها نمی توانند در آن زندگی کنند... مرکز تجاری ایران وی در بخشی از سفر خود به تبریز رفته و در رابطه با این شهر آورده است: ... تبریز یکی از شهرهای بزرگ ایران است و با اینکه فعلا پایتخت کشور ایران، تهران است؛ فلذا تبریز بزرگ تر از تهران و حتی اهمیت تجارتی آن نیز بیشتر از تهران است. ارگ شهر تبریز که در دوره سلطنت سلجوقیان ساخته شده، یکی از ابنیه بزرگ و قشنگ اینجاست و نیز خرابه های یک مسجد بزرگ و قدیمی در این شهر موجود است که کاشی های نفیسی دارد. دروازه خوی از تسویج تا خوی هشت ساعت راه است و باید این راه را از وسط کوه و به قول ایرانی ها از گردنه طی کرد. خوی دروازه خیلی زیبایی دارد که با مرمر سیاه وسفید ساخته شده و اسلوب ساختمان آن شبیه به دروازه های مصری است و من نظیر آن را در هیچ جای ایران ندیده بودم. این دروازه به بازار راه دارد یعنی دروازه درون بازار گشوده می شود. خوی شهری است ثروتمند و آباد و تمام اهالی آن غنی یا حداقل صاحب بضاعت هستند و با روسیه و ترکیه تجارت می کنند...