رویه غلط شهرداران در اداره پایتخت

گروه ساخت و ساز: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در جریان ارائه آخرین مطالعات این موسسه در خصوص شکل اجرای طرح های توسعه شهری تهران و مقایسه آن با الگوهای موفق جهانی آورده است: مدل در دست اجرای مدیران شهری در برخی شهرهای بزرگ کشور از جمله تهران، به گونه ای است که برنامه های توسعه ای برای مدرنیزه کردن شهر، به جای آنکه در خدمت کل ساکنان باشد، منافع یک گروه معدود شامل سرمایه گذاران پروژه های شهری را تأمین می کند و در مقابل، باعث غافلگیری شهروندان و در نتیجه مقاومت اجتماعی در پذیرش برنامه های مدیریت شهری شده است. عدم پایبندی به برنامه پنج ساله تحقیقات یک گروه از کارشناسان در موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران دراین باره نشان می دهد: شهرداران و مجموعه مدیران شهری در شهرهای مختلف کشور، به 10 عادت غلط در اداره شهر دچار هستند که برنامه ریزی ضربتی با قید فوریت و بدون پایبندی به برنامه های 5 ساله مصوب شورای شهر و مشارکت گریزی سیاست های شهری به واسطه نگاه از بالا به پایین مهم ترین بخش های این رویه غلط شهرداری را تشکیل می دهد. پای بانک ها در میان است نمونه هایی از پروژه های شهری به اجرا درآمده با معیار تشخیص مدیران و نه برنامه های بالادست در تهران، شامل ساخت وسازهایی می شود که با همکاری شرکت های وابسته به بانک ها در اراضی فاقد کاربری ساختمانی شکل گرفته و باعث آسیب به منافع عمومی شهر شده است. از سوی دیگر محرومیت شهرها از مدیریت یکپارچه باعث شده مدیران در تشخیص اولویت های توسعه شهری با انحراف روبه رو شوند و تأمین برخی سرانه های شهری چون در حیطه اختیار شهرداران نیست، روی زمین بماند. این موسسه، با هشدار نسبت به ضعف برنامه های منظم کوتاه مدت، دیدگاه سنتی معطوف به کالبد شهر و همچنین خلاصه شدن مفهوم توسعه شهر در احداث پل و بزرگراه و ساختمان های انبوه، شهرداران را به اصلاح رویه موجود از طریق جلب مشارکت مردمی در برنامه ریزی و همچنین حفظ و گسترش مراکز تجمع شهروندان در سطح شهر فراخواند. همچنین یکی از تفاوت های اساسی طرح های توسعه شهری پایتخت ایران در مقایسه با سایر کلان شهرهای توسعه یافته دنیا، نبود توازن در نقش آفرینی سه نهاد شهرداری، دولت و شهروندان، رضایت بخش نبودن آثار اجرای طرح های شهری برای مردم، توأم نبودن کیفیت نتایج طرح با توانایی طرح های اجرایی در جلب اعتماد عمومی است. برنامه های کالبد محور نتایج تحقیقات علمی انجام شده در خصوص چارچوب و شکل اجرایی طرح های توسعه شهری تهران نشان می دهد اگرچه مدیریت شهری تهران در قالب تدوین دو برنامه پنج ساله از سال 88 تاکنون سعی کرده بر مبنای اسناد فرادستی و طرح جامع و تفصیلی حرکت کند؛ اما حرکت بر مدار برنامه فقط به طرح های عمرانی بزرگ شهر همچون ساخت تونل یا بزرگراه اختصاص دارد و در سایر موارد همچون تغییر کاربری فضای سبز و ساخت مگامال ها در نواحی مختلف شهر عمدتا بدون برنامه و با غافلگیری شهروندان همراه بوده است؛ ازاین رو برخلاف جریان توسعه جهانی که تمامی طرح های توسعه شهری از برنامه های کالبدمحور به سمت برنامه های انسان محور شیفت شده اند، در شهر تهران با حذف نقش مردم و بخش خصوصی، اجتماعات انسانی کمرنگ تر شده است. توسعه دیوان سالارانه اما نتیجه مهم تر آنکه بر اساس داده های به دست آمده از این تحقیق، طرح های توسعه شهری پایتخت به شکل دیوان سالارانه و از بالا به پایین تدوین شده اند، به این معنی که شرکای اجرایی طرح های توسعه شهری به جای شهروندان عادی، صاحبان سرمایه و معدود گروه های برگزیده (سرمایه گذاران پروژه ها) هستند و همین امر موجب می شود تا به جای خواسته و منافع عمومی شهروندی، منافع سرمایه داران شهر تأمین شود. ساخت وسازهای در حال گسترش بانک ها در مناطق شمالی شهر نمونه بارز این شکل اجرای طرح های شهری است که چون منافع عمومی در آنها لحاظ نمی شود به تدریج شهری شکل می گیرد که برای اقشار مختلف شهروندان قابل تحمل نیست. این در حالی است که در سیستم مدیریت یکپارچه شهری که تمامی مسائل مرتبط با کیفیت زندگی شهروندان بر عهده حکومت محلی (شهرداری ها) قرار دارد اولویت به اجرای طرح های توسعه شهری با هدف حفظ منافع عمومی داده می شود. به تعبیر خاص این مطالعه، اگر در شهر تهران مدیریت یکپارچه شهری شکل گرفته بود، مدیران شهر تا پیش از حل مشکل کمبود سرانه های خدماتی از جمله مدرسه دست به ساخت برج میلاد نمی زدند. فقدان نظارت حسین ایمانی جاجرمی، یکی از محققان این موسسه اتکای بخش عمده ای از منابع مالی شهرداری ها بر درآمدهای ناپایدار را عاملی می داند که از یکسو مدیریت شهری را مجبور کرده شهر را از محل فروش تخلف اداره کند و از سوی دیگر به دلیل نبود مدیریت یکپارچه شهری در مقابل تکالیفی که بر اساس برنامه پنج ساله شهری بر دوش آن گذاشته شده پاسخگو نباشد همین امر موجب می شود تا کیفیت طرح های توسعه شهری با کمیت آنها به یک میزان نباشد. یکی از محورهای مهم این مطالعات که به نوعی به نقش نظارتی شورای شهر نیز اشاره دارد اجرایی نشدن نظارت بر اجرای طرح هاست. به گونه ای که در این تحقیق آورده شده است: نظارت بر اجرا به سبب مشکلات مالی در تأمین اعتبارات لازم برای نظارت و نبود باور به ضرورت اعمال چنین نظارتی، تاکنون جنبه اجرایی پیدا نکرده است.