تنش و ناآرامی شهر در چهارشنبه سوری

چهارشنبه آخر سال است و نزدیک عید. همه مشغول خانه تکانی و استقبال از سال نو هستند. دختر جوانی به نام روحی (روح انگیز) که خود را آماده ازدواج با پسردایی اش می کند، روز چهارشنبه سوری برای کار و نظافت منزل به خانه خانواده متوسطی وارد می شود. مژده زن خانواده در لباسی سیاه و با حرکاتی عصبی، حالتی غریب دارد. او به رابطه همسر خود و زن همسایه مشکوک شده و زندگی خانوادگی اش در آستانه نابودی است. فضای ناآرام خانه به همراه غوغای انفجار ترقه های چهارشنبه سوری، فضایی بی ثبات و پرتنش به وجود آورده است. سرانجام، مرد به ظاهر در نظر همسرش تبرئه می شود و پیش از نوروز، آشتی برقرار می شود. هرچند تنهایی و دوری آدم های داستان همچنان ادامه دارد. فیلم چهارشنبه سوری به خوبی حس ناامنی و اضطراب که خط اصلی داستان فیلم است را در فضای خانه و بیرون از آن به بیننده منتقل می کند. قصه فیلم بر این مبناست که بیننده احساس کند حریم امن خانه، به واسطه خیانتی که مرد خانواده به طور پنهانی در حال انجام آن است در حال شکستن و نقض شدن است. معماری فضای خانه دقیقا در این راستا عمل می کند. در صحنه ای از فیلم، یکی از شخصیت ها به حمام می رود و سعی می کند از هواکش حمام، صداهای واحد مسکونی مجاور را بشنود. در واحد مجاور زنی زندگی می کند که شخصیت زن خانواده احساس می کند، همسرش با او رابطه پنهانی دارد. شخصیت زن با گوش دادن از راه هواکش حمام در صدد کشف این ارتباط است. در کنار داستان اصلی فیلم، با این اشاره جزئی، این موضوع مطرح می شود که در معماری بنایی که به راحتی می شود از هواکش حمام یک واحد، صدای ساکنان واحد دیگر را شنید، معماری است که حریم امن ساکنان خود را تأمین نمی کند. این حس را علاوه بر معماری آپارتمان، در به هم ریختگی خانه نیز شاهد هستیم و فضای آشفته را به وضوح می بینیم؛ مثلا در معماری داخلی خانه متوجه می شویم که فرزند خانه اصلا اتاق ندارد و آشپزخانه هم شکل و شمایل معمول را ندارد. آشفتگی خانه و درهم وبرهم بودن اثاث آپارتمان آن قدر مشهود است که روحی، در همان بدو ورود به خانه متوجه این بی نظمی و اغتشاش می شود. این به هم ریختگی، نشانی از درهم ریختگی بنیان زندگی زناشویی ساکنان آپارتمان و بی توجهی و بی انگیزگی زن خانه به امور خانواده نیز هست. در این میان بازی زیبا و تحسین برانگیز هدیه تهرانی در نقش زن خانواده به همراه عناصر به هم ریخته معماری خانه، کاملا حس بی اعتمادی و ناامنی را به تماشاگر منتقل می کند. فیلم چهارشنبه سوری پر است از نمادها و المان های معماری و ساخت وساز خانه که در خدمت انتقال پیام فیلم قرار دارند. زنگ خراب در آپارتمان، شیشه شکسته، لاستیک پنچر شده، آینه کوچک داخل دستشویی، انعکاس شهر در حال ترقه بازی روی شیشه اتوبوس در تیتراژ آغازین فیلم. در این فیلم فضای شهر به گونه ای تصویر شده که سر و صدا و شلوغی بیش ازاندازه در همه جای شهر نشان دهنده نبودن فضاهای اختصاصی برای هدایت و کنترل این جشن و سرور در شهر است. نقصان و کمبودی که ظاهرا مدیریت فضاهای شهری از طراحی و اجرای این فضاها در شهر غافل بوده است و مشخص نیست مردم شهری چون تهران، آداب چهارشنبه سوری خود را در کدام فضای بهینه و اختصاصی باید به انجام برسانند؟ این است که آنچه باید مفرح و شادکننده باشد، وحشتناک و ترساننده می شود. همانطور که خانه مژده و همسرش تأمین کننده امنیت ساکنان آن نیست، شهر نیز در مقیاسی بزرگ تر دچار همین مشکل است.