هنرنمایی نور و رنگ در کویر

بخش وسیعی از سرزمین ایران، کویری و نیمه کویری است و در مقایسه با دیگر مناطق، بستری عاری از عبور رود یا رویش بی امان گیاه و حیات سبز دارد؛ در شهرهای کویری از جمله یزد شاهد زیباترین مصداق های نبوغ و ذکاوت ایرانیان برای مقابله با این شرایط سخت اقلیمی در ایجاد فضاهای سبزی مثل باغ ها هستیم. یکی از این باغ ها که مانند نگینی سبز در بستر خاکی این شهر می درخشد، باغ دولت آباد یزد است. در ادامه معرفی و تحلیل باغ های ایرانی، این بار به عناصر و جزییات باغ دولت آباد یزد می پردازیم: شکوه باغ ایرانی این باغ، ازآنجایی که اقامتگاه دولتمردان ایرانی از جمله کریم خان زند بوده، هم جنبه حکومتی و هم جنبه سکونتی داشته است. باغ به دو بخش اندرونی و بیرونی (دو مستطیل عمود بر هم در هندسه باغ) قابل تقسیم است. اندرونی که محل سکونت حاکم و خانواده او بوده، شامل بناهایی از جمله هشتی، بهشت آیین، حرمخانه، مطبخ، اتاق های خدمه، اسطبل های تابستانه و زمستانه، برج دیده بانی و آب انبار خصوصی بوده و بخش بیرونی یا جلوخان که محل انجام تشریفات حکومتی، مراسم ورزشی و اداره امور شهر بود. همچنین ابنیه ای از جمله تالار آینه، تهرانی، دو بازارچه، دو برج دیده بانی، آب انبار عمومی و دیوان خانه را در برداشته و در مرز بین این دو عرصه، عمارت سردر اصلی، با یک محور قوی به اصلی ترین بخش باغ خصوصی یعنی عمارت هشتی و بادگیر آن متصل می شده است. این محور طولی که با آب نمایی طویل و درخت های بلندقامت سرو در دو طرف آن به وجود آمده و دارای نقطه شروع و پایان تعریف شده ای است، درواقع تلاشی است از جانب طراح باغ برای تشدید درک فضایی از شکلیت مستطیلی با تناسبات بسیار کشیده که موجب می شود باغ بزرگ تر به نظر آید و شکوه و عظمتی که لازمه چنین باغ تشریفاتی است، بیشتر به رخ کشیده شود. بازی با نور و رنگ اما در انتهای این محور، شاهد اوج هنرنمایی بصری و عملکردی معمار در قالب هشتی یا کوشک باغ و علی الخصوص بادگیر آن هستیم. این بادگیر که بلندترین بادگیر خشتی دنیا محسوب می شود، با پلان هشت ضلعی و به ارتفاع 33.80 متر می تواند باد را از هر سمتی که بوزد به درون ساختمان هدایت کند و با گذر این جریان هوا روی آب حوض زیر این بادگیر، خنکی و طراوتی که تسکین دهنده جان در این وادی گرم است، فراهم می شود. تلفیق جریان آب وهوا در این بخش با زیبایی خاص و طراحی نور و رنگ و نقوش هندسی در زیر گنبد هشتی، همه و همه صفا و طراوت روح انسان را دوچندان می نماید. این بازی هنرمندانه با نور و رنگ تنها محدود به این هشتی نیست، بلکه تأثیر و کارکرد آن در پنجره های ارسی نیز قابل توجه است. نکته جالب دیگر این است که تحت تأثیر تغییرات زاویه و جهت برخورد نور خورشید با شیشه های رنگی ارسی ها در طول ساعات مختلف روز، شکل و شرایط بصری محیط داخلی نیز تغییر کرده و فضا از یکنواختی خارج می شود.