از بادگیر طبیعی تا سندروم ساختمان بیمار

علی حق شناس با توجه به اینکه مصرف انرژی در فضاهای زیستی بیشتر از انرژی که در حوزه حمل ونقل به کار می رود و اگر به صرافت افتاده باشیم که ساخت وساز تا چه حد می تواند بر استفاده بهینه از این انرژی تأثیرگذار باشد و بر این عقیده باشیم که این امر، بر عهده معماران است، اینجاست که به کیفیت و کمیت انرژی خواهی بنا حساس می شویم. اقلیم پذیری، میزان انرژی خواهی، آسایش گرمایی، همه و همه از مهم ترین ملاحظات معمار تلقی می شوند که در دنیای امروز بسیار فزونی یافته است. تهویه در ساختمان با شنیدن کلمه تهویه ناخودآگاه سیستم های مکانیکی پیشرفته امروزی در ذهن ما تداعی می شود. با رشد روزافزون جمعیت و کوچک تر شدن فضاها، یکی از مشکلات برای استفاده از ابزارهای مکانیکی، نبود فضای لازم در ساختمان هاست و در مراحل بعدی هزینه تهیه، نصب و تعمیر آنها و همچنین هزینه های ناشی از مصرف بالای انرژی در این وسایل قابل توجه است. علاوه بر مشکلات یادشده ماشین آلات تا کنون نتوانسته اند فشار موجود هوا در ساختمان را به طور یکسان تأمین نمایند و این موضوع باعث شده تا با طراحی دوباره ساختمان ها و تلفیق روش های گذشته با معماری مدرن امروز جهت تأمین نیازهای خود به شکلی کارآمدتر قدم بردارند. همان طور که می دانید سیستم های تهویه مکانیکی، سیستم های پیچیده ای با تعداد زیادی اجزا هستند که نیازمند فضا و مصرف انرژی هستند. به عنوان یک پیامد، استفاده یکپارچه از این سیستم ها در ساختمان ها، چالش برانگیز و نیازمند مهارت است؛ یک سیستم تهویه مکانیکی، دارای عمر کوتاهی نسبت به ساختار ساختمان است و از طرفی بازسازی و یا نوسازی سیستم تهویه مکانیکی بخش بزرگی از هزینه های ساختمان را شامل می شود. بسیاری از سیستم های تهویه مکانیکی هوای مطلوب را ایجاد نمی کنند که این موضوع در تحقیقات به عنوان سندروم ساختمان بیمار مطرح شده است. سیستم های تهویه مکانیکی صدای زیادی تولید می کنند (هم در داخل ساختمان و هم در خارج آن) و اغلب تمیز کردن، نگهداری و تعمیر آنها سخت است. در مجموع همه این موارد و نیز افزایش آگاهی پیرامون پیامدهای محیطی، مصرف بیشتر انرژی و منابع، به تمرکز بیشتر بر ساختمان های با مصرف پایین انرژی منجر شده است. تهویه طبیعی می تواند هوای تازه را تأمین کرده، به انتقال بو و گرمای درونی، خنک سازی سازه و کاهش پرتو سازه ای و همچنین ایجاد سرمایش تبخیری بدن و هوا کمک کند. تهویه طبیعی به علل زیر رخ می دهد: اختلاف فشار هوای باد اختلاف فشار هوای دما بادگیر و تهویه طبیعی در معماری ایران بادگیر، یک روش ایرانی برای ایجاد فضای خنک در داخل منازل گرم کویری است. هواکشی در بادگیرها بر اثر اختلاف فشار ناشی از باد و حرکت هوا ایجاد می شد. مطالعات موجود در زمینه تهویه طبیعی ساختمان ها نشان می دهد که فضای گشودگی های ورودی و خروجی بادگیر 5%-3% فضای کف را تشکیل می دهد. وقتی هیچ بادی نباشد، بادگیر به عنوان دستگاه تهویه (مکش) عمل می کند. و اما اکنون طرح های مدرن بادگیر، همچنین بام ساختمان های دارای تهویه طبیعی، آیرودینامیک تر از سازه های سنتی طراحی می شود. یعنی دارای شکل و فرمی مدور هستند تا جریان هوا فزونی یابد. تهویه طبیعی اغلب یکی از نمادها در طراحی سبز و پایدار است. این نوع طراحی در محدوده وسیعی از راه حل هایی با بالاترین سطح تکنولوژی تا راه حل هایی با تکنولوژی بسیار پایین را در بر می گیرد.