امنیت انرژی؛ دغدغه امروز کشورها

آژانس بین المللی انرژی موسوم به IEA امنیت انرژی را در دسترس بودن بی وقفه منابع انرژی با قیمتی که استطاعت آن وجود داشته باشد تعریف کرده است. امنیت انرژی دامنه های متعددی دارد: امنیت انرژی در طولانی مدت مربوط به سرمایه گذاری برای تأمین انرژی در کنار توسعه اقتصادی و رفع نیازهای زیست محیطی پایدار است. امنیت انرژی در کوتاه مدت بر توانایی سیستم انرژی برای واکنش مناسب به تغییرات ناگهانی در تعادل عرضه- تقاضا تمرکز دارد؛ بنابراین نبود امنیت انرژی تأثیرات منفی اقتصادی و اجتماعی برجا خواهد گذاشت که عامل آن یا در دسترس نبودن فیزیکی انرژی است و یا قیمت هاست که رقابتی نیستند یا به شدت متزلزل شده اند. در مواردی همچون بازار جهانی نفت که قیمت ها بر اساس تغییر در عرضه و تقاضا تعیین می شوند، ریسک در دسترس نبودن فیزیکی به ندرت پیش می آید. در این بخش، نگرانی های امنیت تأمین بیشتر مربوط به خسارت اقتصادی است که از قیمت های بالا ناشی می شود. نگرانی در دسترس نبودن عرضه کافی در بازارهای انرژی هم کاملا رایج است. کمیت امنیت انرژی یکی از راه هایی که آژانس بین المللی انرژی به این چالش پاسخ می دهد، توسعه ابزاری جامع برای اندازه گیری امنیت انرژی است. مدل کوتاه مدت امنیت انرژی موسوم به MOSES (Model of short term energy security) این آژانس هم ریسک ها و هم فاکتورهای جهندگی مربوط به قطعی فیزیکی تأمین انرژی را که چند روز یا چند هفته به طول می انجامد موردبررسی قرار می دهد. مدل امنیت انرژی کوتاه مدت پا را از نفت فراتر گذاشته و چندین منبع انرژی دیگر و همچنین جزییاتی به غیراز انرژی همچون زیرساخت ها را که بر سیستم انرژی تأثیر دارند رصد و تحلیل می کند. سایت رسمی کمیسیون اروپا نیز ضمن آنکه امنیت انرژی را یکی از دغدغه های امروزی در جهان مطرح کرد، نوشت: کشورهای عضو اتحادیه اروپا بیش از نیمی از انرژی مصرفی خود را وارد می کنند. وابستگی به واردات انرژی در این کشورها به خصوص برای نفت خام بیش از 90 درصد و برای گاز طبیعی 66 درصد است. کشورهای عضو این اتحادیه روزانه بیش از یک میلیارد پوند برای این امر هزینه می کنند. بدتر آنکه بسیاری از کشورها برای واردات انرژی خود به یک کشور وابسته هستند. این وابستگی آنها را آسیب پذیر کرده است زیرا هرگونه اختلال سیاسی یا اقتصادی در کشور تأمین کننده آنها را دچار مشکل خواهد کرد. همانطور که شاهد بودیم در سال 2009 اختلاف میان روسیه و اوکراین بسیاری از کشورهای اروپا را در مورد تأمین گاز طبیعی دچار مشکل کرد. به همین دلیل کمسیون اروپا از سال گذشته استراتژی خود در زمینه امنیت انرژی را تدوین کرده است. هدف این استراتژی اطمینان داشتن از تأمین انرژی ایمن و همیشگی برای شهروندان اروپایی است. در همین راستا سایت بین المللی global issues هم نوشت: در سال های اخیر کارشناسان انرژی در جهان موضوع امنیت انرژی را یکی از مهم ترین مسائل استراتژیک برای تمام کشورهای عنوان کرده و خواستار توجه ویژه به آن شده اند. نگرانی های عمده در این زمینه عبارتند از: تقلیل نفت و دیگر سوخت های فسیلی، تکیه بر منابع خارجی انرژی، ژئوپلیتیک ها (مثل دیکتاتوری ها، تروریسم رو به رشد، پایداری کشورهای تأمین کننده انرژی)، نیازهای انرژی کشورهای فقیرتر و تقاضاهای کشورهای درحال توسعه همچون هند و چین. همچنین استطاعت اقتصادی با توجه به بحث رشد جمعیت، موضوعات زیست محیطی به خصوص تغییرات آب و هوایی و منابع انرژی جایگزین و تجدیدپذیر، ازجمله دغدغه های تأمین انرژی کشورهاست.