کَزَج، روستای مطبّق

روستای کزج در دهستان خورش رستم شمالی در بخش خورش رستم شهرستان خلخال از استان اردبیل واقع شده است. این روستا با موقعیت کوهستانی ـ دامنه ای، در دامنه پرشیب کوهی به نام بلدداشی استقرار یافته است. رودخانه قزل اوزن به عنوان یکی از مهم ترین جریانات سطح الاراضی منطقه، در فاصله حدود یک کیلومتری غرب روستا در جریان است. شکل گیری و پیدایش روستای کزج از نظر تاریخی به دوره قاجار مربوط می شود. نام روستای زیبا و گردشگاهی کزج، برگرفته از کلمه کزه یعنی چوبدستی (دگَنک یا آل آغاجی) است. کازج نیز به معنای اشراف از بلندی است که به ایستاده بودن روستای کزج بر فراز و در حاشیه رودخانه قزل اوزن در جنوب استان اردبیل دلالت دارد. گویش تمام ساکنان روستا به زبان ترکی آذری است. ولی، گویا در گذشته های دور زبان تاتی نیز رایج بوده است. دین تمام روستاییان اسلام است و بخشی از جمعیت را اهل سنت و بخشی را نیز شیعیان تشکیل می دهند. در روستای کزج، فعالیت غالب اقتصادی، کشاورزی (باغداری و زراعت) است و گندم، جو، عدس، انگور، گیلاس، گردو و توت از جمله محصولات عمده زراعی و باغی روستا به شمار می آیند. سبدبافی همراه با جاجیم بافی، پلاس بافی و بافت جوراب، کلاه و طناب از صنایع دستی روستاست. روستای کزج به علت بافت معماری و نوع مصالح به کاررفته در ساخت وسازها، رنگ آمیزی دیوارها، حیاط خانه ها، درها و پنجره ها و نیز سلیقه منحصربه فرد در ساخت بنا، همچنین هدایت فاضلاب منازل و بکر بودن فرهنگ زندگی اجتماعی، همزیستی مسالمت آمیز شیعیان و اهل تسنن ساکن در روستا و سروهای کوهی چند صدساله، از جمله روستاهای معروف گردشگری کشور است. روستای کزج به لحاظ پیشینه تاریخی و اسلوب معماری به کاررفته در ساخت بناها و همچنین بافت کالبدی، واجد ارزش بوده و در حال حاضر، مشتمل بر محلات پنج گانه خرمنلر، دره دوران، آشاقی باش، یوخاری باش و پیرلر است. کزج، همانند بسیاری از روستاهای این مجموعه، روستایی مطبق بوده و کمتر خانه ای در این روستاست که در دو طبقه بنا نشده باشد. طبقه فوقانی توسط پلکانی، دسترسی از پایین به بالا را با حداکثر استفاده از حداقل فضا فراهم ساخته است. خانه ها با استفاده از چوب و دیگر مصالح ساخته شده و پشت بام اکثر خانه ها کاهگلی است و کاربری فضاهای داخلی واحدهای مسکونی، منطبق بر اقلیم و معیشت روستاییان است. در سال های گذشته استفاده از آجرهای خشتی پخته و حتی آجر خام در ساخت بناهای روستا امری معمول بوده، ولی امروزه از مصالحی همچون سنگ نیز به علت وجود معادن سنگ در پیرامون روستا استفاده می شود.