معماری قبله مسلمانان

روز 15 رجب چهارم اردیبهشت سال جاری مصادف است با تغییر قبله مسلمانان ازبیت المقدس به خانه کعبه. در این روز به پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) در میان دو نماز وحی شد که سوی قبله نماز مسلمانان را از قدس به کعبه بگرداند و این امر آغاز تحولات مهمی در تاریخ اسلام و دیگر ادیان شد. مسجدالاقصی اولین قبله مسلمین چندوجهی نامنظم و مسجدالحرام دومین قبله مسلمین کعبه ای چهارگوش و منظم است. این دو مسجد مهم مسلمانان از نظر معماری ویژگی های خاص و متفاوتی دارند. پیشینه معماری خانه کعبه طبق آیات قرآن، مسجدالحرام و کعبه که قبله کنونی مسلمانان است را اولین بار حضرت آدم بنا نهاد. این مسجد مقدس بارها و بارها از سوی پیامبران مختلف بازسازی شد؛ تا اینکه حضرت ابراهیم تمام بت ها را از کعبه بیرون ریخت و با کمک پسرش کعبه را به شکل کنونی ساخت و سنگ حجرالاسود را که سنگ مقدسی است و حضرت محمد بر آن بوسه زد، در یک سوی آن نهاد. همانطور که از نام آن پیداست، مکعبی محکم و صاف و بلند که می توان استحکام و نظم ظاهری آن را به محکم بودن دین اسلام نسبت داد و نظم آن را به درستی و دقت همه چیز در این دین. کعبه از سنگ های سیاه و سخت ساخته شده که از کوه های مکه آورده شده اند و از قرن ها پیش باقی مانده است. کعبه دارای پایه های از سرب مذاب و محکم است و یک در دارد. چهار زاویه کعبه به چهار رکن مشهور است که هرکدام نام های خود را دارند. رکن حجرالاسود مهم ترین و شناخته شده ترین رکن کعبه است و هر زمان واژه رکن به تنهایی به کاربرده شود، منظور همان رکن حجرالاسود است. سنگ حجرالاسود آغاز و پایان طواف دور کعبه است. طرح توسعه مسجدالحرام هم اکنون چند سالی است که موضوع توسعه مسجدالحرام و اجرای سازه های جدید در اطراف کعبه مطرح است و حتی دو سال است که اجرای فاز اول آن آغاز شده است. کعبه که به گفته عاشقان یک سنگ نشانی است که ره گم نشود هم اکنون با طرح های هدفمند و جهت دار مجریان آن، قرار است در هجومی از سازه های فوق مدرن محصور شود که سانتیاگو کالاتراوا معمار آن است. طراحی توسعه مسجدالحرام توسط شرکت انگلیسی معماری اتکینز و همکاری دو معمار مدرن به نام نورمن فاستر و زاها حدید تهیه شده بود. این شرکت، طرح جدید توسعه مسجدالحرام را برای افزایش جمعیت 5 میلیون نفری زائران به پادشاه عربستان ارائه داد که در مرحله یک اجرای آن تخریب قسمتی از مسجدالحرام و در مرحله دوم و سپس سوم آن، تخریب کامل مسجدالحرام به غیر از بنای کعبه دنبال می شود. پیشینه معماری قبله اول آنچه تاکنون مشخص شده این است که قرن ها پیش مسلمانان اورشلیم را فتح کرده و بیت المقدس را بر فراز تپه ای در جنوب شرقی این شهر بنا نموده و آن را قبله خود ساختند. برای ساختن مسجدالاقصی در محوطه حرم بیت المقدس، از معماری بعضی از قسمت های کلیساها استفاده شده است. بیت المقدس دارای دیوارهایی سنگی است و برخلاف آنچه معمولا به اشتباه گفته و نشان داده می شود، دارای گنبدی زمردین است نه طلایی. در داخل این بنا ستون هایی متعدد وجود دارد. حرم این مکان مقدس شامل مسجدالاقصی، گنبد، صحن ها و ساختمان های پیرامون است که در مجموع 14 هکتار مساحت دارند. قدس دارای 14 دروازه، 8 چاه در صحن، 17 چاه در حیاط بیت المقدس و 4 گلدسته است. این بنا که بارها و بارها بازسازی و مرمت شده، دارای ویژگی های معماری بسیار متعدد و متفاوتی است. در یکی از دوره های بازسازی درهای بیت المقدس از طلا و نقره ساخته شد. در بازسازی های اخیر بنای قدس، ستون های قدیمی برداشته شده و ستون هایی بتنی جایگزین آن شده است. واقعیت این است که اشغال این مسجد مقدس از سوی یهودیان هرگز تقدس این مسجد را نزد مسلمانان کم نکرد و همچنان بیت المقدس یکی از مهم ترین و مقدس ترین مساجد مسلمین است.