خط کش آبی برای طرح های آبی

درحالی که طی سال های اخیر به دلیل بحران کم آبی موضوع استراتژی تولید و صادرات محصولات کشاورزی آب بر موردبحث جدی قرار گرفت، طبق آخرین آمارهای ارائه شده در سال گذشته، افزایش تولید محصولات آب بری چون سیب زمینی و هندوانه را شاهد بوده ایم. ازآنجایی که کشورمان به لحاظ جغرافیایی در منطقه خشک و بیابانی قرار دارد، می بایستی همواره منابع آب را مدیریت کرد. به ویژه آنکه در سال های اخیر به دنبال مهاجرت روستاییان به شهرها و تراکم جمعیت به ناچارآب شرب شهرها از روستاها تامین شد که این مساله منجر به از دست رفتن ذخیره آبی کشور شد. بر اساس آمار منتشرشده بیش از 80 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود، در این راستا یکی از طرح هایی که این سال ها از سوی کارشناسان به عنوان راه حلی برای جلوگیری از بحران آب ارائه شد، استفاده از آب مجازی بود. با اجرای این طرح باید محصولاتی را که دارای بالاترین میزان مصرف آب هستند از کشت یا تولید کنار گذاشت و یا از خارج از کشور تهیه کرد. همچنین با به کارگیری روش های نوین آبیاری و کشت نکردن محصولاتی که نیاز به آب فراوان دارند باید به یک بهینه سازی در مصرف آب رسید. آمارها چه می گویند این در حالی است که طبق آمارها در سال گذشته میزان صادرات 678 هزار تنی سیب زمینی حدود 38 درصد افزایش یافته که بیش از 583 میلیارد لیتر آب خورد و این میزان بیش از نصف آب شرب پایتخت در یک سال بوده است. طبق این گزارش، افزایش میزان صادرات سیب زمینی در حالی بود که وزارت جهاد کشاورزی برای صادرات آب مجازی یعنی محصولات آب بر و کنترل آن برنامه ریزی های بسیاری طی دو سال گذشته انجام داده تا صادرات محصولات کشاورزی از نظر اقتصاد آب، به صرفه تر باشد. صادرات سیب زمینی به عنوان یکی از محصولات آب بر، در سال گذشته به 17 کشور مختلف که عمده آن عراق، ترکمنستان، آذربایجان و ... هستند صورت گرفت. استان های کم آب کارشناسان و متخصصان مدت هاست تأکید دارند که وزارت جهاد کشاورزی باید بیش از پیش به سیاست های توسعه پایدار و اقتصاد آب در تجارت محصولات کشاورزی توجه کند و لازم است این اقدام امسال نیز در برنامه ریزی ها و سیاست های مسئولان دیده شود. هرچند بارش های اخیر در ایران نوید اتمام خشکسالی ها را می دهد، اما در برخی شهرها فقط از شدت خشکسالی فاصله گرفته ایم و در برخی از مناطق از جمله در استان های اصفهان، فارس، یزد و کرمان هنوز با کاهش بارندگی ها مواجهیم. در استان اصفهان نسبت به درازمدت 30 درصد کاهش بارندگی داریم، در تهران 4 درصد، در چهارمحال و بختیاری 12 درصد، در خراسان جنوبی 29 درصد، در خراسان رضوی 10 درصد، در سمنان 20 درصد، در فارس 18 درصد، کرمان 3 درصد و در هرمزگان 24 درصد نسبت به متوسط 47 سال گذشته کاهش بارندگی داریم. همچنین سد زاینده رود در اصفهان و سد درودزن در استان فارس، سد ساوه و سد کوثر در استان کهگیلویه و بویراحمد با مشکلات کمبود آب مواجه هستند. استان های کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، بوشهر و بخشی از استان هرمزگان و بخش جنوبی استان فارس هم که از آب سد کوثر استفاده می کنند؛ از طریق خط لوله 700 کیلومتری متصل به این سد برای این استان ها آب تأمین می شود که متأسفانه این سد به شدت دچار محدودیت آبی است. سیاست های آبی سال های آتی گزارش ها حاکی است، نه تنها مدرنیزه کردن سیستم آبیاری در کشورمان مورد بی توجهی است بلکه مبحث آب مجازی و تعریف الگوی کشت براساس میزان آب در دسترس، هم تا امروز نادیده گرفته شده است. حال آنکه این طرح، یکی از اصول مهم برنامه ریزی و سیاست گذاری کشت در کشورهای مختلف به شمار می آید و هر کشور با بررسی وضع منطقه مورد کشت و میزان ذخایر آبی در دسترس، محاسبه می کند که کشت کدام محصولات توجیه اقتصادی بیشتری دارد و با توجه به هزینه تولید، واردات کدام محصول به صرفه تر است. این در حالی است که آب مجازی در ایران تاکنون تنها در کتب و مباحث دانشگاهی خلاصه شده و آنچنان که باید تنش آبی در ایران مسئولان وزارت کشاورزی را به چاره اندیشی نیانداخته است. مصداق آن هم میزان تولید محصولاتی چون سیب زمینی، هندوانه، طالبی و خربزه است که باید در استان های خشک تولید آن متوقف شود، همین طور کشت سایر محصولات آب بری مانند گندم که در بسیاری از نقاط ایران به صرفه نیست. این انتظار می رود که نه تنها وزارت کشاورزی بلکه سایر ارگان های مسئول نیز با ارزیابی ذخیره منابع آبی کشور تدابیری برای آینده خشکی کشور بیاندیشند.