معادن شن و ماسه تهران در وضعیت قرمز

چندی پیش عبدالمقیم ناصحی، رئیس کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای شهر تهران پس از بازدید از گودال های عمیق رها شده در جنوب غرب پایتخت، طی تذکری گفت: اگر سیلاب جدی در تهران جاری شود، حدفاصل گودال هایی که بیش از 100متر عمق دارند و رودخانه کن در منطقه 18، تخریب 100درصدی رخ می دهد. وی با استناد به گزارش های مدیریت بحران، اعلام کرد که در این صورت پل فتح و پل بروجردی به طور کامل تخریب می شوند و فاجعه عظیمی در شهر تهران رخ خواهد داد. گزارشی برای شهردار تهران اگرچه به نظر می رسد هنوز بسیاری از معادن شن و ماسه آنطور که باید و شاید زیر ذره بین کارشناسی نرفته اند. مثل معدنی که در نزدیکی شهرک اندیشه و در بخش رضی آباد دیده می شود اما هشدارهای داده شده درخصوص معادن شن و ماسه غرب تهران (منطقه18پایتخت، شهر قدس، شهریار و خادم آباد) باعث می شود تا هرازگاهی مسئولانی از اداره کل محیط زیست استان، استانداری و همچنین مدیران شهری به پای گودال های آنها بیایند. در مورد معادن منطقه 18تهران هم آخرین بازدید را اواخر هفته گذشته سیدعلیرضا میرمعصومی، مدیرکل حقوقی شهرداری تهران انجام داد. این بازدید با نشست مشترکی با مدیران شهری این منطقه هم همراه شد تا گزارشی موثق برای شهردار تهران در این رابطه تهیه شود. آنگونه که مدیر اداره ساماندهی شهرداری منطقه 18گفت، در این گزارش اشاره شده که اگر طرح تفرجگاهی موسوم به تاکا قابلیت اجرایی ندارد، هرچه سریع تر اعلام شود تا راه برای اتخاذ تصمیمات دیگر باز شود. به گفته امیرحسین علیزاده اکنون نه تنها گردوغبار بستر گودال ها شهروندان محله خلیج فارس را آزار می دهد بلکه احتمال ریزش دیواره ها نیز بیشتر شده است. البته جاری شدن سیلاب به خاطر تغییر مسیر رودخانه کن و فاجعه در محدوده معادن شن و ماسه این منطقه سابقه هم دارد. به طور نمونه تعطیلات عید فطر در تیرماه سال گذشته بود که بارندگی و سیلاب در بالادست رودخانه کن با تخریب بخشی از دیواره معادن همراه شد. بر اثر سیلاب آبان 91 نیز سازه پل های راه آهن و فتح به شدت خسارت دیدند و دیواره های معدنی در مجاورت اجرای پل سعیدآباد ریخت. بازیافت به جای حفر طبیعت هشدارها در مورد معادن شن و ماسه شهر قدس نیز بسیار جدی است؛ معادنی که در مسیر جاده چیتگر- اندیشه و حوالی جاده دهکده بهار شمالی واقع شده اند. در این محدوده گودال های عمیق بسیار زیادی وجود دارند، تا حدی که نمی توان به راحتی وسعت آنها را به دست آورد. از طرف دیگر نخاله های ساختمانی به شکل بی برنامه روی هم تلنبار می شوند. اگرچه گاهی برای پر کردن بخشی از گودال ها به طرز مخفیانه به کار متخلفان می آیند! دپوی مواد اولیه برخی از معادن هم آنقدر مرتفع و طویل شده است که کوچک ترین نسیمی می تواند ذرات گردوغبار را از سطح آنها بلند کرده و به سمت شهر تهران حرکت دهد. این مسأله را عضو گروه کنترل آلودگی هوای دانشگاه تهران نیز تأیید کرد. به گفته علیرضا نورپور به خاطر عدم پایش مناسب معادن تاکنون، گودال های عمیقی شکل گرفته اند که ضمن تشکیل کانون های بزرگ تولید گردوغبار، یک بحران زیست محیطی به خاطر آلودگی و کاهش آب های زیرزمینی به حساب می آیند. در این میان برخی از معدن داران با این درک که مواد معدنی نباید تضییع شود، منابع طبیعی را برای تولید شن و ماسه حفر می کنند. نورپور اما با بیان اینکه برای تولید هر ماده ای نباید به طبیعت آسیب وارد شود، گفت: کشورهای دیگر چنین روشی را متوقف کرده اند و برخلاف نظر برخی معدن داران، از طریق بازیافت نخاله شن و ماسه ای تولید می کنند که بسیار مرغوب است. به عقیده این استاد محیط زیست دانشگاه، تعطیلی موقت معادن متخلف چاره کار نیست و باید با حمایت صحیح از صنایع، موانع کار برداشته شود. وی اضافه کرد: به طور نمونه وزارت نیرو، چاه های غیرمجاز را پلمب می کند اما معادن به خاطر نیاز در جایی دیگر چاه حفر می کنند. نورپور راهکارهایی را در این زمینه ارائه کرد و گفت: با یک مدیریت یکپارچه نیاز شهر از نظر شن و ماسه برآورد شده و با توجه به آن مجوز عمق برداشت صادر شود. همچنین مثل بسیاری از کشورهای پیشرفته تولید سیمان های ژئوپلیمری مقاوم (سیمان+ مواد افزودنی دیگر) در دستور کار قرار بگیرد و از صنایع بازیافت نخاله و مخلوط های حاصل از گودبرداری های عمرانی شهر حمایت شود. وی با بیان اینکه باید به جای پلمب چاه های غیرمجاز، راه حل تأمین آب موردنیاز ارائه شود، اظهار داشت: مجوز برداشت و کار معادن باید به طور اصولی صادر شود. برای یک معدن دار با مجوز یک ساله به صرفه نیست که برای تأمین آب، دستگاه تصفیه پساب بخرد یا دستگاه هایش را در محیط سرپوشیده کار بگذارد. گزارش هشدارگونه مدیریت بحران گزارش سازمان مدیریت بحران شهر تهران با عنوان بررسی مخاطرات ناشی از معادن شن و ماسه مجاور رودخانه کن، با ملاحظات زمین شناسی و مهندسی رودخانه خرداد ماه سال گذشته تهیه شد. درست زمانی که فرمانداری تهران در جلسه ای مشترک با سایر دستگاه های مسئول، ضرب الاجلی 3ماهه را برای تعیین تکلیف 4معدن 400هکتاری در این محدوده مشخص کرد؛ اما اکنون که از پایان این ضرب الاجل بیش از 7ماه می گذرد خبری از تعیین تکلیف معادن و طرح تفرجگاهی که قرار بود به جای آنها اجرا شود، نیست. این در حالی است که بخش عظیمی از معادن تعطیل شده اند و گودهای رها شده آنها، یک خطر بالقوه به حساب می آید. موارد زیر بخشی از گزارش هشدارگونه سازمان مدیریت بحران است: در دیواره شرقی گودال های معادن گسل هایی قابل مشاهده است. همچنین احتمال گسیختگی در یکی از دیواره ها با شیب به سوی جنوب وجود دارد. مصالح انباشته شده در پای دیواره ها بیانگر وقوع ریزش های قبلی و گسیختگی بخشی از خاک است. گودهایی با عمق حدود 100متر در فاصله بسیار نزدیک 5 تا 6 متر با رودخانه کن ایجاد شده است؛ بنابراین تخریب دیواره مشترک محتمل ترین خطر محسوب می شود. حجم عظیم خاکبرداری و توسعه بی رویه آن در سطح و عمق، باعث ایجاد اختلاف تراز قابل توجه بین کف معادن تا کف بستر رودخانه کن شده است. این موضوع می تواند وقوع حوادث ثانویه درصورت سیلاب مثل رانش زمین و وارد شدن خسارت به ساختمان ها و تأسیسات را در پی داشته باشد.