برگ برنده ایران در بازار جهانی انرژی

تأثیر نفت بر اقتصاد ایران بسیار عمیق و تاریخی است؛ نقشی که از قیمت های نجومی تا نرخ های نازل پردامنه بوده است. در دهه هشتاد خورشیدی، هر بشکه نفت ایران با قیمتی معادل 140 دلار رکورددار تاریخ نفت ایران است. اما از وجهی دیگر، نفت ایران با قیمت پایینی تولید می شود که امتیاز دیگری برای آن است. بنابر اعلام وال استریت ژورنال، نفت ایران از نظر قیمت تمام شده برای هر بشکه، جایگاه دوم جهانی را در اختیار دارد. این موضوع در وضعیت کنونی که قیمت جهانی نفت، اندکی بیش از 40 دلار است، اهمیت ویژه ای پیدا می کند. به عبارت دیگر، قیمت پایین تولید نفت در ایران، برگ برنده این کشور در معادلات بازار جهانی انرژی است. تفاوت تولید و صادرات مسأله تولید روزانه نفت از مسأله صادرات آن به طور کامل جداست. به عبارت دیگر، لزوما به میزان عددی که نشان دهنده تولید روزانه نفت است، نفت صادر نمی شود؛ ازاین رو، میزان درآمدهای نفتی، نه به میزان تولید که به میزان صادرات بستگی دارد؛ بنابراین در این روند، پارامترهای گوناگونی و از جمله میزان مصرف داخلی هم بسیار اهمیت دارد. نکته مهم دیگر در رابطه با درآمدهای حاصل از صادرات نفت، به توان تولید و هزینه های آن مربوط می شود که در جای خود قابل بررسی است. در این میان، موضوع تحریم های نفتی از آغاز انقلاب تاکنون، تأثیرات مستقیمی بر درآمدهای نفتی ایران داشته است. میزان صادرات میزان صادرات نفت ایران به سه دلیل کاهش سهمیه ایران در اوپک به دنبال کاهش قیمت نفت در شرایط بحران مالی و اقتصادی جهان، افزایش ظرفیت مصرف داخلی نفت در 40 سال اخیر و کاهش ظرفیت تولید نفت در سه دهه گذشته، به 2 تا 2/2 میلیون بشکه در روز رسیده که معادل صادرات نفت ایران در سال 1347 است. کمترین میزان تولید روزانه نفت ایران در 30 سال اخیر در سال 1360 و معادل 2/1 میلیون بشکه در روز بوده که از این میزان 714 هزار بشکه آن صادر شده است. بنا بر اطلاعات موجود، میزان صادرات روزانه نفت ایران از 1/2 میلیون بشکه در سال 82 تا 2/2 میلیون بشکه در سال 87 نوسان داشته است. این در حالی است که میزان تولید نفت ایران در این دوره معادل 5/3 تا 4 میلیون بشکه در روز بوده است. معنای این سخن این است که در بخش صادرات نفت، همچنان نتوانسته ایم به جایگاه پیش از تحریم ها بازگردیم. دلار 3400 تومانی و درآمدهای نفتی میادین نفتی ایران علاوه بر اینکه به لحاظ میزان ذخایر در جایگاه چهارم جهان قرار دارند، از نظر هزینه های اندک تولید هم در جایگاه دوم جهان ایستاده اند. چنانچه نفت ایران با دامنه ای بین 30 تا 40 دلار در هر بشکه به فروش برسد، با احتساب هزینه تولید نفت در ایران، میانگین ارز حاصله چیزی در حدود 25 دلار در هر بشکه می شود. چنانچه در نظر بگیریم که ایران در حال حاضر حدود یک میلیون و هفتصد هزار بشکه در روز صادر می کند، ماحصل ارزی ایران در هر روز از محل صدور نفت بالغ بر 42 میلیون و 500 هزار دلار می شود. این رقم با دلار 3400 تومانی معادل 144 میلیارد و 500 میلیون تومان را به طور روزانه وارد اقتصاد ایران می کند. با این محاسبه سرانگشتی، به نظر می رسد افزایش میزان تولید و صادرات نفت طی سال های آینده، میزان ارزآوری در اقتصاد کشور را هم افزایش دهد، مضاف بر اینکه هزینه های تولید نفت ایران، کمترین سهم از درآمدهای حاصله را به خود اختصاص می دهد. با این همه، این مهم اتفاق نمی افتد مگر آنکه ایران در ترمیم و توسعه زیرساخت های صنعت نفت خود اقدامات عاجلی انجام دهد.