8 میلیون حاشیه نشین در انتظار تدبیر مسئولان

حاشیه نشینی که در این سال ها در کلان شهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان، یزد، شیراز گسترش یافته است شاید دلایل مختلفی مانند رشد سریع جمعیت و درهم شکستن اقتصاد کشاورزی، صنعتی شدن یا رشد شهرنشینی شتابان داشته باشد. در این مورد نمی توان نابرابری های طبیعی و اجتماعی را در بروز و شیوع این پدیده نادیده گرفت؛ لذا این گونه گروه های اجتماعی، ناامید از برنامه ریزی هایی که معیارها و ضوابط آرمانی حقوق شهروندی را از آنان سلب می کند؛ به پهنه هایی از منطقه شهری روی می آورند که فاقد ضوابط پایدار و همه جانبه است و معمولا بیرون از حریم شهرها قرار دارد که در آنجا مردم با اقامت در مسکن غیررسمی و غیرقانونی زندگی می کنند و حاشیه نشین نام می گیرند تا در نهایت نهادهای خدماتی را ناگزیر به خدمت رسانی کنند. عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی اخیرا از موضوع ارائه گزارش آسیب های اجتماعی حاشیه شهرها به رهبر انقلاب خبر داد. در این ارتباط با 3 تن از مسئولان و کارشناسان مسائل اجتماعی کشور گفتگویی انجام دادیم که ماحصل آن از نظرتان می گذرد. مرکز سیاسی باید تغییر کند در این رابطه محسن علیمردانی، نماینده مجلس شورای اسلامی گفت: یکی از دلایل ایجاد حاشیه نشینی مهاجرت افراد از روستاها به شهرهاست. متأسفانه بعد از انقلاب، سکونت در شهرستان ها به شدت کم شد. اوایل انقلاب حدود 70 درصد مردم کشور در روستاها زندگی می کردند و 30 درصد شهرنشین بودند ولی هم اکنون، ارقام برعکس شده است و کمتر از 30 درصد مردم در روستاها زندگی می کنند. وی تصریح کرد: این امر نشان می دهد که ما برای مردمی که در روستایی های کشور زندگی می کنند، برنامه ریزی دقیق و منظمی برای کار، سکونت، تحصیل و تفریح نداریم و بی عدالتی اجتماعی و اقتصادی رخ داده که ما در طی این سال ها، نتوانسته ایم این نواقص را به درستی برطرف کنیم. نماینده مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اقداماتی که در سال های بعد از انقلاب در روستاها صورت گرفته، گفت: بعد از انقلاب، در زمینه آب و برق رسانی به مناطق محروم و دوردست قدم های بسیار بزرگی در جهت بهبود وضعیت معیشت افراد ساکن در شهرستان ها برداشته شد بااین حال این اقدامات کافی نبوده است. علیمردانی با ارائه راه حلی در جهت کاهش حاشیه نشینی، بیان کرد: برای اینکه حاشیه نشینی کاهش یابد، باید در کنار عمران و آبادانی روستاها، به بحث اشتغال، مشکلات کشاورزی و همچنین صنایع دستی نیز توجه کنیم و امکانات ویژه ای در اختیار روستاییان قرار بدهیم؛ مثلا یارانه را تنها در اختیار روستاییان قرار بدهیم، علاوه بر اینکه کمیته امداد و بهزیستی باید بیش ازپیش کمک حال روستاییان باشد. وی در مورد تغییر شکل روستاها در سال های اخیر گفت: از طرف دیگر به دلیل مهاجرت و جابه جایی مردم روستاها، هم اکنون چهره روستاها در کشور تغییریافته و روستاها، توریستی شده اند. درصورتی که ما می توانیم با ادغام دو یا چند روستایی که جمعیت کمی دارند یا اختصاص امکانات لازم به روستاها و اقدامات دیگر از نابودی روستانشینی در کشور جلوگیری کنیم. عضو کمیسیون اجتماعی مجلس به دلیل مهاجرت افراد روستایی به شهرها اشاره کرد و اظهار داشت: از جمله مسائلی که در حاشیه نشینی با آن مواجه می شویم، نبود کار در روستاها و شهرهاست. متأسفانه تمام خدمات و امکانات را در کلان شهرها متمرکز کرده ایم و مردم علی رغم مشکلات زندگی در کلان شهرها باز روستاها و شهرهای خود را رها کنند و در حاشیه شهرها زندگی کنند. علیمردانی عنوان کرد: حاشیه نشینی برنامه ریزی را برای مسئولان کشور سخت می کند. مسئولان نمی توانند برای مدرسه، درمانگاه و محل سکونت حاشیه نشینان برنامه ریزی دقیقی داشته باشند. یک جمعیت ناهمگون در وسعت بسیار زیاد مشاهده می شود که باید توجه داشت که بزرگ ترین سرمایه کشور که همان بحث نیروی انسانی است وقتی در حاشیه شهرها زندگی می کند مسلما به رفاه کمتری دسترسی دارد. وی در ادامه افزود: متأسفانه اقداماتی که در کشور در جهت مدیریت صورت می گیرد، غیرعلمی است و هزینه ها را افزایش می دهد و علاوه بر این معضلاتی که در کشور با آن مواج هایم را حل نمی کند. در سال های اخیر، اعتبارات کافی برای بحث پیشگیری از حاشیه نشینی نداشته ایم. ما باید پیشگیری از حاشیه نشینی را سال های پیش آغاز می کردیم و نباید اجازه می دادیم که این معضل روزبه روز گسترده تر شود. اگر حق اعتبارات روستاها را به درستی پرداخت می کردیم این مشکلات پیش نمی آمد. پرداخت یارانه و اعتبارات کمکی نمی کند از سوی دیگر غلامرضا انصاری، عضو شورای شهر در خصوص مسأله حاشیه نشینی گفت: مسائل حاشیه نشینی تک بعدی نیستند که با پرداخت یارانه یا حمایت مادی بیشتر، بتوانیم این معضل را به صورت کامل برطرف کنیم، اگر قرار است معضل حاشیه نشینی را حل کنیم باید به تمام ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و غیره توجه و آنها را در نظر داشته باشیم. با پرداخت یارانه برخی از مسئولان سعی کرده اند که صورت مسأله را پاک کنند و آسیب ها و مشکلات اجتماعی را نادیده بگیرند، معضلاتی مانند حاشیه نشینی با چنین اقداماتی حل نمی شود. حاشیه نشینی بیماری اجتماعی مزمنی است. وی در مورد رفع مشکل حاشیه نشینی در کلان شهرها بیان کرد: باید سازمان و تشکیلاتی متناسب با این پدیده در کشور داشته باشیم تا قادر باشد این مشکل را به درستی حل کند. بحث رشد اخلاقی، مسئولیت پذیری و وظیفه شناسی را باید در جامعه بالا ببریم. البته دولت های نهم و دهم برای برخورد و حل مشکل حاشیه نشینی، وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی را ایجاد کردند که عملا وظایف وزارت کار سابق را پیگیری می کند و در این زمینه نتوانسته کاری از پیش ببرد. عضو شورای شهر در ادامه اظهار داشت: در رویکردهای موجود، شکاف های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، شکاف میان مدرنیته و سنت، شکاف میان دولت و مردم، شکاف میان گفتمان مسلط و مقتضیات زمان، شکاف میان تقاضاهای نسل امروز و گذشته وجود دارد که از دلایل حاشیه نشینی و گسترش آن در کشور به شمار می آیند. انصاری در مورد خانه های حاشیه نشینان، بیان کرد: خانه های این افراد، استحکام لازم را ندارد و تنها برای یک هم زیستی می تواند استفاده شود. اگر فردی در این گروه آسیب ببیند تمام حاشیه نشینان آسیب می بینند. همچنین وقتی در خانواده ای، مرد و زن سر کار می روند و تعداد زیادی از بچه ها بدون امکانات در این منطقه مجبورند که زندگی کند، در نتیجه مشکلات بی شماری گریبانگیر این کودکان خواهد شد. وی تصریح کرد: در پایان دولت های هفتم و هشتم، 21 میلیون خانواده در کشور داشتیم که معمولا در این خانواده ها یک نفر شاغل بودند و در 8 سال گذشته، 30 درصد کاهش شغل در کشور داشته ایم. 8 میلیون حاشیه نشین در کنار کلان شهرها در این رابطه مجید ابهری، رفتارشناس و بنیان گذار آسیب شناسی اجتماعی در ایران در خصوص حاشیه نشینی در کشور بیان کرد: حاشیه نشینی موجب بروز بسیاری از ناهنجاری ها و آسیب های اجتماعی شده است. در حال حاضر در حاشیه کلان شهرهای کشور، دو گروه حاشیه نشین وجود دارد؛ مهاجرین داخلی که از روستاها و شهرهای کوچک که به دلیل نبود اشتغال، بهداشت و تحصیلات کوچ می کنند و دومین گروه، کسانی هستند که از کشورهای همسایه به دلیل شرایط سیاسی کشور خود به کشور ما مهاجرت می کنند. وی در مورد آسیب های حاشیه نشینی بیان کرد: آسیب های حاشیه نشینی شامل کودکان کار، تکدی گری، دست فروشی در خیابان و مترو، دله دزدی، خرده فروشی مواد مخدر، مال خری و غیره می شود و در حال حاضر در کشور ما حدود 8 میلیون حاشیه نشین در کنار شهرهای بزرگ وجود دارد. بنیان گذار آسیب شناسی اجتماعی در ایران اظهار داشت: حاشیه نشینی باعث ظهور محلات اقماری و شهرک های حاشیه نشینی می گردد که به علت رعایت نکردن شرایط علمی ساخت وساز و خانه های نادرست و خلاف قانون، حلبی نشینی، زاغه نشینی که در آنجا ملاحظه می شود، امکان ورود و کمک را از مسئولان گرفته اند. در حاشیه نشینی تقابل خرده فرهنگ ها نیز دیده می شود که خود باعث بروز آسیب های دیگری می گردد. ابهری با تأکید بر عوامل زیربنایی عدم مهاجرت بیان کرد: اشتغال زایی در روستاها و شهرهای کوچک، ارائه امکانات آموزشی، تحصیلی می تواند از هجوم روستاییان به شهرها جلوگیری کند هرچند که خشکسالی و کم آبی و مشکلات کشاورزی گاه باعث افزایش روند حاشیه نشینی می گردد، مخصوصا در تهران، شناسایی حاشیه نشینان، شناسنامه دار کردن، کارآفرینی و توانمندسازی آنها، می تواند از آسیب های بیشتر جلوگیری کند. وی با اشاره به راه حل برطرف کردن این معضل اظهار داشت: ایجاد مهاجرت معکوس یکی از روش های اساسی برای مقابله با حاشیه نشینی است. شهرک های حاشیه نشینی اطراف تهران مثل مرتضی گرد، پلایین، خلاریز و غیره بسترهای مناسبی برای انواع آسیب های اجتماعی هستند که باید سازمان و نهادهای مسئول به این موارد توجه لازم داشته باشند.