به درد لای جرز هم نمی خورد

در زمان های قدیم ساختن سرپناه و خانه بیشتر با استفاده از مصالح طبیعی مانند خشت و گل، سنگ و چوب انجام می شد و مردم برای استحکام و ایمنی خانه هایشان از روش های سنتی استفاده می کردند؛ بنابراین دیوار خانه ها ضخیم ساخته می شد که آن را جرز می نامیدند. جرز درواقع پایه و مبنای ساختمان بود و معمولا در فواصل منظم در طول دیوار ساخته می شد تا به عنوان تکیه گاه بارهای عمودی ساختمان را تحمل کند؛ بنابراین یکی از ارکان مهم در ساخت وساز محسوب می شد. شاید بتوان گفت ریشه این اصطلاح قدمت دیرینه دارد، چون باستان شناسان و محققان در برخی بناهای تاریخی کشورمان مانند قلعه بلقیس اسفراین و قلعه بهستان زنجان، استخوان و اسکلت انسان را در میان دیوارها یا همان لای جرز کشف کرده اند. به گفته این محققان این اسکلت های انسانی مربوط به زمانی است که بردگان و کارگران ساختمانی را تنبیه کرده آنها را بین دیوارها مدفون می کردند. البته برخی باستان شناسان نیز معتقدند مردم آن زمان مردگانِ خود را لای دیوار مدفون می کردند. به اعتقاد کارشناسان و مورخان، در دوره مادها و هخامنشیان این شیوه بیشتر رایج بوده است. فرهنگ ایرانی و سنتی منطبق با عادات و رسوم رایج هر زمان و برگرفته از سبک زندگی مردم هر منطقه و ناحیه متفاوت بود، در بسیاری از خانواده های ایرانی همبستگی و اتحاد بین اعضا مهم بوده و به ویژه پسران خانواده حکم ستون و پایه خانواده را داشتند تا اعضای خانواده روی حمایت و مسئولیت پذیری آنان حساب کنند. اگر از قضا فرزندی در خانواده ناخلف بوده هیچ مهارت و هنری نداشت، اصطلاحا می گفتند به درد لای جرز هم نمی خوره . بعدها این اصطلاح در مورد هر فرد که بیکار و سربار خانواده یا به عبارتی کسی که عرضه انجام کاری را نداشت و حتی اشیای بی استفاده و غیرمفید، به کار رفت و امروزه نیز در بین مردم همچنان متداول است.