ژئوفیزیک، راهی برای جلوگیری از ریزش گود ها و نشست ها

ژئوفیزیک یا فیزیک زمین از شاخه های اصلی علوم زمین به شمار می رود. ژئوفیزیک شامل گرایش های زلزله شناسی در فاز مطالعاتی است و در بخش اکتشافی با استفاده از روش های لرزه ای، مغناطیسی، گرانی سنجی و الکتریکی به مطالعه کمّی خواص مختلف فیزیکی زمین می پردازد. با وجود کاربرد وسیع این علم در مطالعه خاک منطقه و ارزیابی شرایط زیرسطحی ساختمان سازی و آیین نامه متنوع ژئوفیزیکی F A و ارگان های بین المللی، در کشور ما چندان موردتوجه قرار نگرفته است. توجهی که حتی می توانست منجر به کاهش قابل ملاحظه حوادث گود برداری شود. عضو هیأت علمی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه به پیام ساختمان گفت: ما پروژه های متعددی در مورد کاربرد های ژئوفیزیک در مطالعات شهری داریم و حتی چندی پیش همایشی یک روزه با عنوان ژئوفیزیک شهری در موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با حضور اساتید مختلف برگزار کردیم. حسین هاشمی با بیان این مطلب افزود: در کشور ما به استثنای چند بند در آیین نامه 2800، هیچ بحث مهمی در رابطه با ژئوفیزیک نشده، این در حالی است که در کشور های توسعه یافته استاندارد هایی برای سازه ها در این بخش تدوین کرده اند. وی ادامه داد: با توجه به لرزه خیز بودن مناطق مختلف به ویژه شهر تهران پیشنهاد ما این است که علاوه بر اجرای آزمایش های کامل ژئوتکنیکی مثل تست چکش و دانه بندی؛ ما اعتقاد داریم باید هر دو آزمایش دستگاهی و پایش دائم ژئوفیزیک در رابطه با ساختمان های و شریان های حیاتی تهران صورت گیرد؛ علاوه بر آن باید خدمات ژئوفیزیک قبل از احداث بنا در مورد ساخت وسازهای شهری انجام شود. این عملیات شامل GPR، عملیات درون چاهی، لرزه شکست مرزی و... است که هم اکنون فقط در ساختمان های 7 طبقه به بالا آزمایش درون چاهی صورت می گیرد. مشاور مرکز مطالعات ژئوتکنیک و مقاومت مصالح معاونت فنی عمرانی شهرداری تهران خاطرنشان کرد: بخشی از ریسک لرزه ای مربوط به سازه است و بخش دیگر مربوط به شرایط ساختگاهی است که بررسی آن با روش ژئوتکنیک و ژئوفیزیک انجام می شود. روش ژئوتکنیک شرایط یک نقطه را به ما می دهد اما ژئوفیزیک قادر است اطلاعات وسیع تری از پهنه زمین به ما بدهد. هاشمی با بیان اینکه صرفا تکیه بر یکی از این دو روش کفایت نمی کند، اظهار داشت: ژئوتکنیک بررسی شرایط خاک و پارامتر های ایستا در یک نقطه است اما مطالعه ژئوفیزیک، مطالعه سطح است و به عبارتی نقاط مختلف را مورد بررسی قرار داده و پارامتر های دینامیکی را هم بررسی می کند. وی با اشاره به وجود شبکه قنوات تهران از دیرباز گفت: این مسأله تنها با ژئوتکنیک قابل پاسخگویی نیست و ژئوفیزیک در این زمینه می تواند بسیار کمک کند، زیرا روش های ژئوفیزیکی قادر به ارائه نقشه پلان سه بعدی از زیر سطح هستند؛ بنابراین می توان در یک نقشه قنوات زیر سازه را مشخص کرد. علاوه بر این در پروژه های متعدد، شرایط خاک به فاصله هرچند متر متفاوت است و با یک گمانه ژئوتکنیکی، دیدن این تغییر به ویژه در شهر تهران امکان ندارد اما با ملاحظات ژئوفیزیک می توان ارزیابی صحیحی از رفتار خاک ارائه داد که به واسطه آن گود برداری های ایمن صورت بگیرد. استاد ژئوفیزیک دانشگاه تهران اضافه کرد: در برخی از نهادهای مختلف مرتبط طرحی برای شناسایی گسل های پنهان و رعایت حریم مناسب برای آنها در کمیته زلزله در حال بررسی است. تلاش می کنیم تا این موضوع را جا بیندازیم که ژئوفیزیک برای ایمن سازی لرزه ای راهکاری اجتناب ناپذیر است. ضمن اینکه تیم بنده برای فرهنگ سازی به سرای محلات تهران می رویم و طی یک کارگاه آموزشی در مورد وقوع زلزله احتمالی و اتفاقاتی که ممکن است به واسطه آن برای ساکنان رخ بدهد، توضیح می دهیم. در ادامه راهکار های ژئوفیزیکی برای تشخیص عیب ساختگاهی و روش های آن را بیان می کنیم. هاشمی در پایان اظهار امیدواری کرد مسئولان محترم در ویرایش های بعدی آیین نامه 2800 توجه بیشتری به روش های ژئوفیزیک و ارائه الزام اجرا و نظارت آنها داشته باشند.