نقش خلاقیت در موفقیت های سازمانی

در این پژوهش به بررسی ارتباط بین متغیرهای جمعیت شناختی (سن، جنسیت، سابقه خدمت و سطح تحصیلات) و موانع خلاقیت در بین مدیران ادارات می پردازیم. به اعتقاد محققان یکی از ابزارهایی که سازمان ها به منظور همراهی با پویایی محیط و بقای خود می توانند به کار گیرند استفاده از خلاقیت و نوآوری های منابع انسانی است؛ اما بر سر راه این مقوله موانعی جدی وجود دارد که شناسایی و واکنش به موقع آنها بسیار مهم است. بررسی نظریه های مدیریتی نشان می دهد که مهم ترین موانع خلاقیت سازمانی عبارتند از: 1- تعهد پایین به سازمان و عدم حمایت کافی مدیریت ارشد 2- ریسک گریزی و فشار زمانی 3- ارزیابی تهدیدآمیز و 4- قوانین سفت و سخت و دست وپاگیر سازمانی. همچنین نتایج این تحقیقات نشان می دهد بین عوامل جمعیت شناختی و موانع خلاقیت، رابطه معنی داری وجود دارد. در این ارتباط بین سن، جنسیت و سابقه خدمت به عنوان عوامل جمعیت شناختی و موانع خلاقیت رابطه معنی داری مشاهده شد اما بین سطح تحصیلات به عنوان یکی دیگر از عوامل جمعیت شناختی و موانع خلاقیت رابطه معنی داری مشاهده نشد. با توجه به ضرایب همبستگی بیشترین شدت این رابطه به ترتیب مربوط به رابطه بین سن، سطح تحصیلات و سابقه خدمت با موانع خلاقیت است. یافته های این تحقیق مؤید آن است که جمعیت شناختی از عوامل مهم دخیل در موانع خلاقیت سازمانی است. در تصمیمات مدیریتی این عوامل می تواند بسیار حائز اهمیت باشد و مدیران نسبت به شناختی که از آنها و تفاوت بین انواع آنها پیدا می کنند می توانند موانع خلاقیت در سازمان را کاهش داده و سازمان ها را برای تغییرات و انعطاف پذیری بیشتر با محیط آماده کنند. خلاقیت و نوآوری خلاقیت و نوآوری از اهمیت فراوانی برخوردار است، زیرا خلاقیت و نوآوری تنها راه نگهداری، تأمین و حفظ مزیت های رقابتی است. هربیگو جاکوبز معتقد است خلاقیت می تواند مهم ترین ابزار رقابتی مدیران امروزی برای نیل به راه حل های جدید و بهتر در حل مشکلات مشتریان و تجارت باشد. بحث خلاقیت و نوآوری در سازمان های نوین امروزی لازمه ای است برای حفظ پویایی و توان سازمان در برخورد با تهدیدها و مخاطرات محیطی و عنصری ضروری برای موفقیت، انطباق پذیری و سازگاری سازمان با شرایط محیطی؛ بنابراین تمامی سازمان های موفق جهان امروزه توجه خود را به مقوله خلاقیت معطوف نموده اند. از سوی دیگر استفاده از واژه خلاقیت در محیط کاری تعاریف و تفاسیر متفاوتی دارد. محققان، پژوهشگران و مشاوران سازمانی اغلب این واژه را به گستره ای از عوامل شامل خصیصه ها، مهارت های ادراکی، رفتارها، توانایی ها، فناوری ها، قدرت دهی و فرآیند تجربه اندوزی یا تأثیرات خارجی نسبت می دهند. در رویکردی تطبیقی و جامع، عناصر اساسی خلاقیت را می توان به شرح ذیل نام برد: 1 انگیزه: خلاقیت ارتباط بسیار نزدیکی با انگیزه دارد. انگیزه را می توان نیروی محرک فعالیت های انسانی و قوه جریان خلاقیت دانست. زندگی افراد بسیار خلاق بر این نکته را تأکید دارد که آنها برای عرضه کارهای اصیل، انگیزه های عالی دارند. افراد خلاق در همه حرفه ها مایل هستند که کار بیشتری بیافرینند و نسبت به افراد هم سن خود دوره طولانی تری به عرضه کار ادامه می دهند. 2 استعداد: یکی از عوامل مهم سازنده خلاقیت استعداد است. افرادی که از استعداد ذهنی مناسب و معمولی برخوردار نباشند در اصل آمادگی ارائه ایده های نو و خلاق را ندارند. در بحث از خلاقیت هرچند گفته می شود که هوش بالا چندان تأثیری در خلاقیت ندارد اما وجود هوش متوسط لازمه خلاقیت و نوآوری است. 3 تلاش و پشتکار: هیچ پدیده ای را در زمینه خلاقیت و نوآوری نمی توان جانشین پشتکار و مداومت کرد. پشتکار یعنی تلاش و کوششی پیگیر و خستگی ناپذیر برای رسیدن به هدف با وجود تمامی موانع و مشکلات. اغلب افراد، ابتدا آغازگران خوبی هستند ولی تمام کننده های خوبی نیستند. سخت کوشی در خلاقیت به حدی مهم است که گفته اند، تنها ده درصد از خلاقیت ناشی از الهام و نود درصد حاصل از تلاش و کوشش است. 4 دانش و اطلاعات: اگر یک قطب خلاقیت را جریان و فعالیت ذهنی بدانیم، قطب دیگر آن معلومات و اطلاعات از اشیا و امور است. ویلیامز می گوید: خلاقیت مهارتی است که می تواند، اطلاعات پراکنده را به هم پیوند دهد، عوامل جدید اطلاعاتی را در شکل تازه ای ترکیب کند و تجارب گذشته را با اطلاعات جدید برای ایجاد جواب های منحصربه فرد و غیرمتعارف مرتبط سازد. 5 تجربه: تجربه شامل مجموعه ای از اندوخته ها و برداشت های ذهنی است که در ارتباط متقابل با محیط (طبیعی و اجتماعی) حاصل می شود؛ بنابراین افرادی که در زمینه های خاصی دارای تجربه های بیشتری هستند از امکانات بالقوه بیشتری برای ایده های نو برخوردار هستند. 6 تصور و خیال: پایه و اساس تفکر خلاق، تصور و خیال است. با تجسم خلاق می توانید تصور خلاقیت و موفقیت را ایجاد کنید. می توانید تصویر ذهنی حاکی از موقعیت را عملا به موفقیت تبدیل کنید. تفکر خلاق در حقیقت شکل عالی تخیلات آزاد است. چگونه می توان خلاقیت و نوآوری را در سازمان تسهیل کرد؟ افراد خلاق در سازمان، زمانی قادر به ارائه افکار تازه خواهند شد که فرآیند سازمان آن را امکان پذیر سازد. در ذیل به شرح برخی موارد اشاره می شود: 1 ساختار انعطاف پذیر: صاحب نظران معتقدند با ساختار منعطف و دوری جستن از خصوصیات سازمان های بوروکراتیک و قیدوبندها و ضوابط سخت و ثابت آن می توان محیط مناسبی را برای خلاقیت کارکنان ایجاد کرد. 2 تشویق نظام مند خلاقیت: یکی دیگر از عوامل توسعه و تقویت خلاقیت و نوآوری در سازمان، حمایت، پشتیبانی و تشویق نظام مند کسانی است که ایده های تازه و خلاق را بروز می دهند. استراتژی های حمایتی از افکار نو را در سازمان موجب می شوند تا سازمان از تحول کافی برخوردار باشد. 3 فضای فرهنگی خلاق: هرگاه مدیران سطوح عالی و سیاست گذاران خود به خلاقیت و نوآوری به عنوان فعالیت های حیاتی اعتقاد نداشته باشند، هیچ فعالیتی در این زمینه در سازمان دوام نخواهد یافت. ایجاد فضای محرک خلاقیت زمانی امکان پذیر خواهد بود که مدیریت در فرآیند سازمان آماده شنیدن ایده های جدید از هرکس در سازمان باشد. 4 ایجاد واحد مخصوص خلاقیت: ایجاد گروه های تحقیقاتی چند نفره تا واحدهای بزرگ پژوهشی در سازمان همه تقویت کننده توانایی خلاقیت و نوآوری در سازمان است. در بعضی از سازمان ها از این گروه ها تحت عنوان واحد تحقیق و توسعه نام می برند. این گروه ها می توانند از اعضای علاقه مند و مستعد تشکیل شده و در ساعت های غیراداری به فعالیت بپردازند. 5 ایجاد زمان برای ارائه خلاقیت: موضوعات انحرافی و روزمره، محیط کار اغلب مدیران طراحان و کارشناسان را از خلاق بودن بازمی دارد، برای این منظور باید در طول کار روزانه زمانی را برای افراد مذکور تدارک دید که در یک فضای مناسب قدرت تفکر یافته و به تدبیر درباره آینده سازمان و نوع کار بیندیشند. 6 برقراری سیستم پیشنهادات: یکی از اندیشمندان مدیریت به نام کونو عوامل مؤثر در خلاقیت را به شرح زیر بیان می کند: الف به کارگیری و جذب نیروهای خلاق و نوآور در سازمان ب امکانات مناسب تحقیقاتی و مالی برای کوشش های نوآورانه ج آزادی عمل کافی در انجام امور، فعالیت ها و تلاش های خلاق د به کارگیری نتایج حاصل از فعالیت های خلاق و دادن پاداش مناسب به افراد دارای خلاقیت. موانع خلاقیت عبارتند از: موانع محیطی موانع سازمانی موانع فرهنگی موانع فردی که شامل موانع ادراکی و احساسی یا هیجانی است. موانع محیطی خلاقیت: تأثیرات عوامل اقتصادی محیط تأثیرات عوامل بازار و عرضه کنندگان ویژگی و مشخصات صنعت مربوطه سیاست های دولت قوانین و مقررات: نظام آموزش وپرورش سنتی وضعیت نظام وظیفه عدم دسترسی به اطلاعات فقدان ارتباطات افقی و عمودی مناسب اندازه سازمان ساختار نامناسب سازمانی انزوا و گوشه گیری مدیریت ارشد افق زمانی کوتاه مدت مدیران برای سودآوری تخصیص دقیق هزینه ها علیرغم عدم پیش بینی دقیق درآمدها فقدان سیستم پیشنهادات مؤثر و سریع فقدان لوازم و ابزار لازم فقدان سیستم تشویق و پاداش هدفمند و منعطف ناسازگاری، استرس و نارضایتی کارکنان مبارزات و سیاست بازی های سازمانی دلگرمی زیاد از حد مدیریت اعتقاد به اینکه نوآوری به راحتی به دست می آید فشار برای اخذ نتیجه سریع موانع فرهنگی خلاقیت: خیال پردازی به معنی وقت تلف کردن، تنبلی و حتی دیوانگی است بازی و بازیگوشی فقط مال بچه هاست منطق، عقل، عمل گرایی ترجیح دادن سنت ها به تغییر و تحولات هر مشکلی فقط با پول و تفکر علمی حل می شود موانع فردی خلاقیت موانع احساسی هیجانی خلاقیت: ترس از شکست یا ریسک گریزی عدم تحمل مسائل مبهم تمایل به قضاوت در مورد ایده ها، در مقابل تولید ایده های جدید ناتوانی در سپردن موضوع به ضمیر ناخودآگاه نداشتن هیجان، شور و رقابت پذیری ضعف خیال پردازی و ناتوانی در تشخیص واقعیت از خیال موانع ادراکی خلاقیت: دیدن چیزی که انتظار دیدن آن را داریم سختی مجزا کردن مسأله از سایر امور سختی تعریف دقیق و صحیح مشکل تمایل به محدود کردن قلمرو مشکل ندیدن مشکل از زوایای مختلف استفاده نکردن از همه حواس پنجگانه اشباع (عدم ضبط همه اطلاعات ورودی به ذهن) جمع بندی با توجه به مطالب گفته شده و مطالعات و پژوهش هایی که در مورد خلاقیت انجام شده است نکات زیر در درک و توسعه خلاقیت بسیار بااهمیت است: خلاقیت یکی از راه های تفکر است و مترادف هوش نیست. خلاقیت یک فرآیند است نه یک نتیجه یا محصول. توانایی خلاقیت به تحصیل معلومات قابل قبول بستگی دارد. خلاقیت امری توسعه پذیر است. خلاقیت از تفکر واگرا ناشی می شود. خلاقیت با استقلال فکر و اعتمادبه نفس همراه است. خلاقیت کنجکاوی و تمایل به دانستن و تجربه بسیاری از امور است. خلاقیت از طریق حساسیت و درک مسائل قابل توسعه است. خلاقیت از طریق آزمایش، تجربه و کنکاش رشد می کند. خلاقیت شکلی از تخیل کنترل شده است. خلاقیت به تولید چیز تازه، متفاوت و در نهایت بی نظیر منجر می شود. نتایج این مطالعه دلالت ها و اشارات فراوانی در بردارد که می تواند برای سازمان متبوع (به طور خاص) و با انجام طیف وسیع تری از پژوهش های مشابه با آنچه در این تحقیقات و تحقیق های دیگر انجام شده، برای سایر سازمان ها (به طور عام) مفید باشد. در واقع با توجه به این موضوع مدیران سازمان های امروزی می بایست به اهمیت استعدادهای خلاق منابع انسانی سازمان خود کاملا واقف شده و با یافتن علل ریشه ای موانع خلاقیت در رفع این موانع اقدام و برای استفاده بهینه از این استعدادها اهتمام کنند.