معماری صفوی در پیچ و خم  ورکانه

روستای ورکانه یکی از روستاهای الوندکوه شرقی در 20 کیلومتری جنوب شرقی همدان و در راه آبشینه واقع شده است. وجود شیب نسبتاً زیاد در معابر، وجود باغ های گردو و سیب در اطراف روستا و اقلیم سرد و خشک از ویژگی های طبیعی آن به شمار می آید. با قدم زدن روی فرش سنگی کوچه های این روستا، احساسی زیبا در وجود انسان ایجاد می شود، کوچه ها جدول کشی شده و روشنایی چراغ های روستا به سنگفرش ها، جلوه ای خاص بخشیده است. این روستا زادگاه پرفسور توفیق موسیوند، سازنده نخستین قلب مصنوعی جهان است که در سال 1315 در این دیار چشم به جهان گشود. در روستای ورکانه باغهای سرسبز فضای اصلی زندگی مردمان این روستا است چنانکه در حیاط خانه ها به وفور دیده شده و عاملی برای جذب گردشگر محسوب می شود. ورکانه از دو کلمه ور+کانه تشکیل شده است. کلمه ور یعنی کنار و کان در زبان کردی یعنی آب، که بر این اساس ورکانه به معنای کنار آب می باشد. سابقة تاریخی روستای ورکانه به اوایل دورة صفوی مربوط می شود. در روستای ورکانه کاربرد سنگ به صورت یک مصالح متعارف در چهره و سیمای روستا خودنمایی می کند و به نظر می رسد کاربرد آن به علت فراوانی این عنصر در روستا و سختی و مقاومت آن در برابر تغییرات جوی و همچنین کمبود آجر و خشت در منطقه بوده است. کاربرد سنگ در قسمت اعظم بناها در ساخت دیوارهای باربر و دیوارهای محوطه و حیاط ها مورد استفاده قرار گرفته است و بیشتر سنگ لاشه است که توسط ملات گل کار شده است. پهنای این دیوارهای سنگی در طبقه همکف به یک متر هم می رسد و تنها عامل اتصال در دیوارهای سنگی نیز استفاده از تیرهای چوبی است. محله درب مسجد نخستین و قدیمی ترین محله روستای ورکانه است و مسجد، حمام و مخابرات در آن قرار گرفته است. تنها مدرسه روستا نیز در محله کردها در شرق روستای ورکانه واقع شده است و خرمن جا که به محله خرمنی معروف است در این محله قرار دارد. محله عباس آباد در مناطق تازه توسعه یافته قرار دارد و غیر از نانوایی و یک آسیاب، کاربری دیگری در آن استقرار ندارد. در دو کیلومتری جنوب روستا اصطبلی ساخته شده که در سال های پیش از انقلاب به عنوان مرکز پرورش اسب دربار مطرح بوده و در حال حاضر نیز جز آثار دیدنی روستا به شمار می رود. قلعه اربابی نیز بنایی است که ساختمان آن با پلان چلیپایی طراحی شده است؛ این بنا مربوط به مهری خانم، ارباب روستا بوده است و در ابعاد 12 20 متر و با زیربنای 330 مترمربع در دو طبقه در فاصله 100 متری در ضلع جنوبی روستا و در بستر سبز کوهپایه و مشرف به روستا واقع شده است.نکته قابل توجه دیگر در روستای ورکانه، وجود گورستان ساده ای است که در آن هیچ سنگ قبری دیده نمی شود. در روستای ورکانه تنها یک مسجد در ضلع جنوبی روستا قرار دارد که با مصالح جدید ساخته شده است. نمای ساختمان مسجد نیز آجری و به لحاظ معماری داخلی کاملا ساده است. در محراب کوچک این مسجد اندکی کاشی کاری دیده می شود. ورکانه در فصل های بهار و تابستان علاوه بر پذیرا بودن اقوام کوچنده و چادرنشین، گردشگران و مسافران زیادی را به خود جذب می کند و ییلاق های تخته سنگ و دریخان، باغ های گردو، سیب و بادام از محبوبترین گزینه های یک سفر خانوادگی برای مردم همدان و سایر شهرهای دیگر محسوب می شود.