مرثیه ای برای بازارهای سنتی ایران

ازچند صد سال پیش به دستور حاکمان و با توجه به توصیه های بزرگان وقت که غالبا تجار ومسئولین بودند احداث بازار در برخی از شهرهای ایران مانند تهران تبریز اصفهان، مشهد و... شکل گرفت. در آن زمان بازارها به چند راسته و یک یا چند تیمچه و سرا تقسیم می شدند. راسته بازارها در طول زمان تخصصی شدند به طوریکه راسته بازار به نام های بزازها، مسگرها و... نامیده شدند. در زمان پهلوی یا قبل تر از آن، مثلا در دوره قاجار، با احداث گذرهای جدید درشهرها، اکثرا بازارها به دو قسمت تقسیم می شدند. زمانی که خیابانی احداث و قسمتی از بازار به دو قطعه تقسیم می شد غالبا یکی مرغوبیت بیشتری می یافت و در اصطلاح بازار زنده و دیگری بازار مرده نامیده می شد. در عصر جدید اما فرایند تشکیل راسته تخصصی با نام بورس آن کالا دریک مجتمع تجاری تعریف شده است. در چند سال اخیر بدون توجه به فرهنگ و سنن ایرانی و به تقلید از مراکز تجاری غربی برخی کورکورانه مبادرت به طراحی و ساخت مراکز تجاری به نام های مال، هایپر و... کرده اند که این عمل بازارهای سنتی کشور را به سمت فراموشی سوق می دهد.چنانکه شاید در آینده ای نه چندان دور این میراث با ارزش به مکان تاریخی مانند موزه تبدیل شود . با نگاهی گذرا به مجتمع های تجاری در شهرها می توان دریافت که این اماکن از نظر معماری و فرهنگ تافته ای جدا بافته اند. علت استقبال مردم از ساخت مجتمع های تجاری جدید نیز فقط جنبه نوآورانه درکسب ارزش افزوده و ارائه کالای مصرفی و اعمال تخفیف های مجازی است. بازارهای سنتی اصفهان، تبریز، شیراز، مشهد ویزد از سرمایه های ملی هستند . گردشگران به اصفهان ویزد و... می روند تا فرهنگ وسنن و معماری و تاریخ را در راسته بازارها ببینند، اما آنچه در این راستا می بایست مورد واکاوی قرار بگیرد افول بازارهای سنتی است که میراث ملی ما هستند و جایگزین شدن مجتمع های بی هویت تجاری و مراکز خرید همانند هایپر ها و فروشگاه های بزرگ به جای این بازارهاست. مراکز خرید و به طور کلی مجتمع های تجاری دارای معماری داخلی نیستند بلکه صرفا از سبک خاصی برای چیدمان کالا استفاده می کنند به همین دلیل دیگر نمی توان حرکت و روح جاری راسته بازارها را در آنها دید .همچنین در این مراکز نماهای داخلی مطرح نیستند در حالی که در بازار سنتی علاوه بر معماری داخلی معماری داخل حجره ها و گذرها نیز با هم انطباق دارند . بازار قیصریه لار یکی از بازارهای سنتی ایران که در شهر لار ( فارس } قراردارد، بازار قیصریه لار است و احتمالاً به دوران اولیه اسلامی تعلق دارد. ابن بطوطه جهانگرد مغربی در اوایل سده هشتم هجری قمری از وجود بازار لار یاد کرده است. سیلوا فیگوئرا سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس که درسال 1027 هجری قمری از لار عبور کرده درباره بازار لار نوشته است: این بازار از خارج یک مکعب کامل است. دیوارهای بسیار بلند دارد که از سنگ بسیار سخت و سفید ساخته شده است. در هر سوی ساختمان دری بزرگ وجود دارد که در کنار آن نگهبانی ایستاده است. این درها به کوچه بازارهای زیبایی باز می شوند که هر یک از آنها به وسط بنا ختم می شود. روی این چهارسوق، گنبد بسیار بلندی ساخته اند با پنجره هایی گرداگرد آن که نور از آنها به همه اطراف درون گنبد می تابد. زیر هر یک از گنبدها نیز چهار بازارچه است، چنانکه در این مجموعه 20 بازار و بازارچه وجود دارد.عمارت این بازار نمونه ای برای ساختن سایر بازارهای قدیمی ایران بوده و از روی طرح این بازار، بازارچه بلند اصفهان و بازار وکیل شیراز بنا شده است.