تاسیسات و زیرساخت های یک بام سبز

این روزها تهران برای داشتن فضای سبز تشنه تر از همیشه است. انبوه آپارتمان ها و تراکم ساختمان های بهم فشرده، دیگر فضای سبز را در این شهر از میان برده است. با این حال برخی تلاش می کنند این سرمایه ارزشمند را با چنگ و دندان حفظ کنند، حتی اگر در قالب ساخت بام و دیوارهای سبز باشد. اگر چه جزئی از فضاهای خصوصی و نیمه خصوصی به حساب می آید، اما طبیعتا نقش این نوع بام های سبز در رسیدن به سلامت زیست محیطی شهری گامی بزرگ است. هرچند امروزه احداث بام ها و دیوارهای سبز در برنامه ریزی شهری بیشتر کشورهای جهان به صورت یک دستورالعمل اجرایی در ساختمان سازی درآمده است. طرح بام سبز که از سیستم لایه های پیش ساخته تشکیل می شوند، در کشور ما پدیده ای نسبتا نو هستند. بام سبز، بام ساختمانی است که تمام یا قسمتی از آن با گیاهانی که بر روی یک لایه ضد آب کاشته شده باشند، پوشانده شده است. این بام ممکن است شامل لایه های دیگر مانند حصار ریشه، زه کشی و یا سیستم آبیاری باشد. تاسیسات مورد نیاز برای اجرا بام سبز به طور کلی بسته به میزان تاسیسات مورد نیاز، به سه گروه تقسیم می شوند: متراکم ، گسترده و نیمه متراکم . علاوه بر آن باید حداکثر ظرفیت تحمل بار، نگهداری، انتخاب گیاه، زیرساخت ها و حدود بودجه در انتخاب تیپ مورد دلخواه بام سبز مورد توجه قرار گیرد. بام سبز( روف گاردن ) گسترده کاربرد بام های سبز گسترده برای بام هایی است که ظرفیت تحمل بار پایینی دارند مناسب نیستند. بام سبز گسترده یا وسیع Extensive Roof نیازمند حداقل تاسیسات، نگهداری و در نتیجه هزینه کمتری است . این نوع بام سبز، بستر کاشتی بین 5 تا 15 سانتی متر دارد و به همین دلیل، سبک بوده و بار محدودی را به ساختمان وارد می کند و از آنجا که اغلب نیاز به اصلاح ساختار ساختمان ندارد، برای قرار گرفتن بر بام ساختمان های موجود، مناسب تر است. همچنین می تواند هم روی بام های مسطح و هم شیب دار، تا شیب سی درصد پیاده شود. نیاز به نگهداری این بام ها کم و آبیاری آن ها نیز بسته به نوع شرایط آب و هوایی ناچیز است. در بام سبز گسترده، بسته به عمق لایه کاشت و محدودیت در گسترش ریشه، نوع پوشش گیاهی آن به چمن ها، گونه های سدوم، خزه، گیاهان علفی دائمی، سالانه و سایر گیاهان با ریشه های کوتاه و مقاوم در برابر خشکسالی که نیاز به مراقبت کمتری دارند، محدود می شود و در حالت اشباع با آب، وزن بام را بین 70 تا 170 کیلوگرم افزایش می دهد. این نوع بام ها معمولا کاربردی نیستند و تنها می توان از منافع زیست محیطی آنها بهره مند شد. بام سبز( روف گاردن ) متمرکز بام سبز( روف گاردن )متمرکز یا متراکم Intensive Roof اصولا همانند محوطه های روی سطح زمین طراحی می شوند. پیاده روها، نیمکت ها، زمین های بازی یا حتی استخرها به عنوان اجزای اضافی به بام اضافه شده و پوشش گیاهی شامل درختان، درختچه ها و بوته هایی است که روی سطح زمین قابل کشت هستند. از این رو نیازمند نگهداری، آبیاری و سایر مراقبت های مرسوم فضاهای سبز روی زمین بوده و به دلیل وزن سنگین تر، یا باید روی بام هایی بنا شوند که ساختمان آن ها ظرفیت بار بیشتری دارند و یا سازه ساختمان، از قابلیت تقویت برای تطبیق بار اضافی برخوردار باشد. عمق بستر کاشت بام های متمرکز، از 20 تا 60 سانتی متر متغیر است و در حالت اشباع با آب، باری حدود 290 تا 970 کیلوگرم بر مترمربع به وزن بام اضافه می کنند. به دلیل بار وزنی قابل توجه این نوع بام ها، طراحی سازه های بام از اهمیت ویژه ای برخوردار و به همان نسبت نیز پرهزینه تر است. بهترین گزینه برای این نوع بام سبز، احداث آن روی ساختمان های جدید و در نظر گرفتن بار اضافی بام در طراحی و محاسبات سازه اولیه ساختمان است. بام سبز( روف گاردن ) نیمه متمرکز این سیستم مابین سیستم گسترده و متمرکز قرار دارد. این بام ها دارای لایه های زهکشی، خاک و گیاه عمیق تر و گونه های گیاهی متنوع تر نسبت به بام گسترده است. عمق لایه ها حداکثر 25- 12 سانتی متر و وزن آن حدودا بین 200- 120 کیلوگرم بر مترمربع است. نیاز به نگهداری بیشتر، هزینه بالاتر و وزن بیشتر خصوصیات ویژه این تیپ در مقایسه با بام سبز گسترده است و از لحاظ پوشش گیاهی امکانات بیشتری فراهم می کند. گراس های متنوع، علفی های چندساله و بوته هایی همچون اسطوخودوس می توانند کاشته شوند. سیستم مدولار یا جعبه گیاه نوع دیگری از بام سبز( روف گاردن )، مدل های پیش ساخته ای است که بدون نیاز به زیرساخت، قابل پیاده شدن روی هر بام و بالکن و هر نوعی از بام های سبز هستند. این قطعات پیش ساخته با پوشش گیاهی متنوع و از پیش کاشته شده به صورت گیاهان مختلف تا درخت و درختچه عرضه می شود. در این سیستم گیاهان در جعبه های مخصوصی که تمام یا بیشتر بام سبز را می پوشاند، کشت و نگهداری می شوند و برخلاف سیستم های غیرمدولار محیطی ناپیوسته را تشکیل می دهد. کاشت گیاهان در سیستم مدولار رواج گسترده ای یافته است زیرا اینگونه سیستم می تواند از مشکلات و هزینه های کلان ایجاد بام های ضد آب بکاهد. همچنین مهمترین ویژگی این سیستم، طراحی با اجزا و قطعاتی است که علاوه بر اینکه رشد پایدار گیاه را فراهم می کند، وزن کم و قابلیت جابجایی آن ها به راحتی امکان ایجاد طرح ها و الگوهای مورد نظر را فراهم می کند. در طراحی این سیستم با کاربرد استیل در ساخت قطعات آن، مشکلات استفاده از اجزای چوبی در زمینه میزان مقاومت به باد، آفتاب، باران و اشعه ماورا بنفش و پوسیدگی و رنگ رفتگی آن ها در برابر این عوامل اقلیمی وجود ندارد. همچنین کلیه گلجای ها و سینی ها در این سیستم شامل صفحه ای نگهدارنده دارای پوشش های ضد ریشه، فیلتر ژئوتکستایل، زهکش، لایه فیلتر خاک، آبروها، پیچ های اتصال دهنده، محکم کننده و اتصال دهنده های پایه است. به طور کلی باید گفت؛ اگرچه انجام پروژه بام سبز در ساختمان سازی ایران می تواند بر قیمت تمام شده خانه بیفزاید اما کمک های دولتی و حتی فرهنگ سازی برای آپارتمان سازی هایی که خریدارانشان چندان در پی کاهش هزینه ملک خود نیستند می تواند منجر به رواج این پدیده در تهران و شهرهای بزرگ شود آن هم در زمانه ای که کمبود فضای سبزدر تهران یکی از مهم ترین دلایل عمده آلودگی هواست و آپارتمان سازی در اطراف تهران و مناطقی که قبلا ریه سبز پایتخت محسوب می شدند حجم فضای سبز تهران را به شدت کاهش داده است.