سونای بخار و سونای خشک

امروزه سونای های خصوصی داخل منازل و آپارتمانها و استخرهای عمومی وجود دارند و به تدریج جزئی از معماری خانه های ایرانی هم می شود هرچند هنوز هم به سونا به عنوان یک موضوع لوکس و تجملاتی نگریسته می شود که مخصوص طبقات مرفه است اما با آگاهی یافتن عموم جامعه از فوائد و منافعی که سونای برای آن ها دارد و با بررسی هزینه ساخت سونا که حتی می تواند توسط افراد خوش ذوق و فنی در داخل خانه هایشان با کمترین هزینه ممکن ساخته شود ؛ من اطمینان دارم که سونا رفتن جایگاه خودش را در فرهنگ ایرانی پیدا خواهد کرد و از یک موضوع شیک و تجملاتی به یک نیاز ضروری مانند استحمام کردن تبدیل خواهد شد . سونا یک نام کلی برای محلی است که در جه حرارت بالایی دارد به گونه ای که امکان تعریق اشخاص را فراهم می آورد تا بدین ترتیب از فواید بالا رفتن حرارت بدن و ایجاد تعریق بهره مند شویم. اما سونا درمجموع به دو نوع سونای خشک و سونای بخار تقسیم می شود که اگرچه این دو نوع باهم تفاوت ماهیتی زیادی ندارند اما شکل ظاهری آن ها و طرز ساخت و کارکردن اشان باهم متفاوت است. سونای بخار سونای بخار عبارت است از اتاقی شبیه حمام که داخل آن (کف و دیوارها و سقف ) تمام به وسیله کاشی سرامیک های کوچک پوشانده شده است، به طوری که کاملاً قابل شستشو است . عموماً حرارت این گونه سونا حدود 80 درجه سانتی گراد است سونا رفتن باعث تعریق و ایجاد آرامش در بدن می شود و فواید بهداشتی فراوانی برای انسان دارد . کلمه سونا برگرفته از یک کلمه فنلاندی ساونا : savuna که به معنی قرار گرفتن در دود است . در زمان های قدیم سونا را به صورت سوراخ های بزرگی در داخل زمین می ساختند که می توانست کل یک قبیله یا اجتماع را در خود جای دهد و در مرکز آن حفره یا برای آتش برپا کردن در نظرمی گرفتند و ورودی این سوراخ زیرزمینی را هم به منظور ممانعت از ورود آب باران و بیرون رفتن گرما با یک سقف می پوشاندند . سونا از سال 1700 میلادی در حمام های عمومی مورداستفاده قرار می گرفت .در این اتاق دریچه هایی برای ورود بخار در نظر گرفته شده است . آب در محلی خارج از این اتاق گرم شده و به صورت بخار درمی آید و سپس بخارآب وارد اتاق می شود به این ترتیب با اتاقی مملو از بخارهای داغ آب مواجه هستیم که محل بسیار مناسبی برای گرم شدن و عرق کردن بدن است . این اتاق ها معمولاً آن چنان مملو از بخار هستند که به زحمت می توان چیزی را دید . جدیداً از لامپ های هالوژن پرنور برای این گونه سوناها استفاده می کنند چون گرما و حرارت به اندازه کافی بدن را تحت فشار قرار می دهند و دیگر نباید بگذاریم تاریکی هم به آن اضافه شود . این برای سوناهایی است که با استفاده از دیوارهای عادی ساخته می شوند ولی سوناهایی هم وجود دارند که با استفاده از پلی کربنات و مواد مصنوعی شفاف، امکان ورود نور از بیرون را فراهم می کنند و دیگر نیازی به نور مصنوعی نیست . هرچند همین نوع از سوناها نیز در شب نیاز به روشنایی دارند . بحث های بسیار طولانی و بی انتهایی در جریان بوده که کدام یک از این نوع سوناها بهتر است و بر دیگری ارجحیت دارد . سوناها همان طوری که می دانید تفاوت ماهیتی باهم ندارند و همه تقریباً نتایج یکسانی دارند و اینکه کدام یک را به دیگری ترجیح دهیم بیشتر به سلیقه شخصی و علاقه افراد برمی گردد . هرچند در ایران این موضوع به امکانات هم بستگی دارد . مثلاً وقتی برای ما استفاده از سونای بخار و ساخت آن امکان پذیر نیست ناچار باید از نوع ساده تر آن که سونای خشک باشد و هزینه کمتری دارد استفاده کنیم . برای بعضی از افراد تحمل سونای خشک راحت تر است و برای برخی نیز سونای بخار . به هر حال هر دو نوع این سوناها برای بدن مفید است و خواص خاص خود را دارد . به یاد داشته باشید که سونای خشک اگر کاملاً خشک باشد به بدن آسیب می رساند و برای مواردی که دچار گلودرد و سرماخوردگی هستید و خصوصاً در فصل زمستان، استفاده از سونای بخار بهتر است . درجه حرارت سونای بخار هم با سونای خشک فرق دارد . سونای خشک وقتی به طور عام از سونا حرف می زنیم منظور همان سونای خشک است و اتاقکی است با دیواره های چوبی که دارای سکوهایی برای نشستن و یا دراز کشیدن است و در گوشه ای از آن اجاقی ( عمدتاً برقی ) وجود دارد که سنگ هایی بر روی آن قرار دارند این اجاق هوای موجود در اتاقک چوبی را گرم می کند ضمن اینکه سبب گرم شدن سنگ های موجود بر روی آن هم می شود . این اتاقک هوایی گرم و خشک دارد با ریختن مقداری آب بر روی سنگ های داغ می توان ضمن اینکه هوای اتاقک سونا مرطوب می شود، دمای آن را هم مقداری بیشتر کنیم . آنچه درواقع به نام سونا نامیده می شود همان سونای خشک است که در قدیم با استفاده از سوختن چوب و هیزم، گرم می شد و سنگ هایی هم در داخل آن قرار می دادند این سنگ ها به سرعت گرم شده و به آرامی سرد می شدند و با پاشیدن مقداری آب بر روی این سنگ های داغ ، علاوه بر آنکه باعث مرطوب شدن هوای داخل سونا می شدند به گرمای آن هم اضافه می شد . هنوز هم از این سوناهای سنتی در فنلاند وجود دارد . خیلی از فنلاندی ها این نوع سوناها را طبیعی تر می دانند . سنگ های مناسب اجاق سونا بهتر است از سنگ های آتش فشانی برای این منظور استفاده شود . سنگ های peridotite, olivine and vulcanite از این خانواده هستند و برای این کار مناسب هستند .استفاده از سنگ های ولکانیت به علت تمیزی و داشتن سطح بزرگ تر و داشتن کمترین مقدار رسوب ، مناسب تر می باشند . سنگ های صاف موجود در کف رودخانه ها برای این منظور غیر ایمن بوده و مناسب نیست و نباید مورداستفاده قرار گیرند . هزینه برق مصرفی اجاق ها در سونای خانگی این سوناها از یک هیتر 6 کیلوواتی استفاده می کنند که اگر سه بار در هفته هم مورداستفاده قرار گیرد هزینه آن حدود 4 دلار در ماه می شود و اگر از هیترهای 1/2 کیلوواتی استفاده شود هزینه آن حدود 5/1 دلار در ماه می شود . چون اگر هیتر برقی به درستی انتخاب شده باشد باید بین 30 تا 45 دقیقه بتواند سونا را گرم کند که واضح است به ابعاد سونا و شرایط آب و هوایی منطقه هم بستگی دارد.