نوای بنای روح القُدُس

نخستین سؤالی که در هر جستاری درباره ی موسیقی و معماری به ذهن می رسد، این است که آیا اساساً ارتباطی بین معماری و موسیقی وجود دارد، و اگر هست، این ارتباط به چه شکل و تا چه حد ملموس و مستند است... نخستین سؤالی که در هر جستاری درباره ی موسیقی و معماری به ذهن می رسد، این است که آیا اساساً ارتباطی بین معماری و موسیقی وجود دارد، و اگر هست، این ارتباط به چه شکل و تا چه حد ملموس و مستند است. در این نوشته سعی شده با بررسی سیر تحول موسیقی در کلیسا، کنش های متقابل معماری و موسیقی در حد بضاعت بررسی شود. نوشته ی حاضر، این رابطه و تأثیر دوسویه را از دوران صدر مسیحیت در آثار موسیقایی و کلیساهای گوناگون بررسی می کند. پیش درآمد فضایی سرپوشیده، جمعیتی گردهم آمده، پیشوایی ایستاده در رأس. هدف: ستایش باری تعالی. موقعیتی که در فرهنگ ها و دوره های مختلف تاریخ به شکل های مختلف تکرار شده، مکانی برای گردهم آمدن، و اجرای مناسک مذهبی، مکانی برای دعا خواندن، برای ترویج تعلیمات دینی، برای شکل دادن به یک هویت مذهبی ـ فرهنگی. این مکان برای تداوم داشتن نیازمند محصوریت است: دیوارهایی مطمئن، و سقف. معماری در ابتدایی ترین شکل خود از دل همین نیاز برآمده است: ساخت فضایی محصور و سقفی در بالای سر. همان اتفاقی که در ساخت خانه به عنوان یک نیاز ابتدایی بشر می افتد: نیاز به سرپناه، سرپناهی شخصی شده که اینجا بعد اجتماعی به خود گرفته است. جمعیت هرچه بزرگ تر می شود، به فضای بزرگ تری نیاز پیدا می کند؛ با ویژگی هایی مشخص در ابعاد، شکل، نورپردازی، و بالاخره آکوستیک. مناسک مذهبی با خواندن نوعی ذکر، متن مقدس یا دعا همراه است. متن را پیشوای مذهبی می خواند، و جماعت آمین یا چیزی دیگر می گویند. بااین حال نیاز به تأثیرگذاری بر جمعیت، یا نیاز به جلال و شکوه بخشیدن به کلمات مقدس، به آهنگین متن منجر می شود. پیشوای مذهبی، یا گروه پیشوایان مذهبی، متن را با آهنگی مشخص می خواند و جمعیت نیز با آهنگی مشخص پاسخ می دهد. این نواها در عبادتگاه می پیچد و چیزی به روحانیت فضا می افزاید - دیوارها، سقف، متن مقدس، طنین صداهای آهنگین در فضا. در قرون نخست تاریخ مسیحیت، این کیش هنوز از حمایت حاکمیت برخوردار نشده بود و مؤمنان مناسک دینی خود را در خانه ها یا کنیسه ی یهودیان انجام می دادند. این کنیسه ها، باوجود معماری ابتدایی خود، با فراهم کردن فضایی برای امتزاج یهودیان و مسیحیان (که در قرن نخست میلادی در سرزمین شام فرقه ای از یهودیت به حساب می آمدند) نقطه ی آغازی برای یک سنت عظیم تاریخی در موسیقی شدند؛ سنتی که با ایجاد پولی فونی (چندصدایی) اساس موسیقی کلاسیک غرب را پایه ریزی کرد. مناسک کلیسای روم آوازهای گرگوریَن3 حاصل تلاش برای یکپارچه سازی مناسک کلیسا در سرتاسر روم غربی بود. تلاش برای مکتوب ساختن ملودی ها برآیند تلاش برای رسیدن به این هدف بود. قرون هشتم و نهم شاهد رواج این سنت و پشت سر گذاشتن سنن قدیم رومی در کلیسا بود؛ این عصر، عصر کلیساهای عظیم رومی است. کلیساهای مکتب رومانسک، بر اساس مدل بازیلیکا که سالن های تجمع عظیم در روم قدیم بودند، ساخته شدند تا جمعیت بزرگی را در خود جای دهند و به نمادی برای اقتدار نهاد کلیسای کاتولیک تبدیل شوند. تا انشقاق بزرگ شرق و غرب در قرن یازدهم هنوز چند سده ای مانده بود و تأثیرات روم شرقی بر فرهنگ و هنر روم غربی قابل توجه می نمود. چه، همین کلیسای بیزانس بود که باعث انتقال موسیقی اولیه ی کلیسا که وامدار یهودیان است، به غرب شده بود. به واسطه ی دیواره های بلند، فضای بزرگ و کاربرد زیاد سنگ در فضای داخلی، بازیلیکاهای رومانسک بسیار پرطنین بودند. در اینجا با بی واسطه ترین و بنیادی ترین ارتباط بین معماری و موسیقی روبه رو می شویم: تأثیر بر صوت و طنین صوت در فضای بسته: آکوستیک کلیسا. گریزی به آکوستیک یک منبع صوتی را در داخل یک اتاق در نظر بگیرید. امواج صوتی آن قدر در هوا به پیش می روند تا به مانعی برخورد کنند. پس از برخورد، بخشی از انرژی این صوت به فضای اتاق منعکس می شود، بخشی از آن جذب می شود و بخشی از داخل این مانع عبور می کند. میدان صوتی پیچیده ی پدید آمده از مجموعه ی بی شماری از این انعکاس ها و رفتاری که این میدان صوتی در زمان اوج گرفتن و فروکاست صوت اولیه از خود بروز می دهد، آکوستیک این اتاق را تشکیل می دهد. در آکوستیک یک فضا عوامل مختلفی نقش دارند. جنس مانع (دیوار، سقف، کف، وسایل، افراد حاضر) در میزان جذب یا انعکاس صوت در فرکانس های بالا، متوسط و پایین تأثیر مستقیم دارد. نوع سطح مانع نیز در جهت انعکاس ها مؤثر است. یک سطح کاملاً صاف، موج صوتی را با زاویه ای برابر با زاویه ی ورودی منعکس می کند. انعکاس یک سطح محدبْ واگرا و انعکاس یک سطح مقعرْ همگراست. (چیزی شبیه انعکاس نور). زمان باقی ماندن طنین در فضا4 نیز فاکتور مهمی در بحث آکوستیک است و با فرمول های مشخصی، بسته به نوع فضا، قابل اندازه گیری است...