باب همایون

خیابان باب همایون ، همان خیابانی که میدان سپه را به خیابان شمالی وزارت دارایی وصل می کند. همان خیابانی که تا چند سال قبل بزرگ ترین مرکز فروش لباس در تهران بود و حالا هم برای گروه زیادی از مردم تنها محل خرید لباس است. خیابانی که در سال های دورتر مرکز صنایع دارالخلافه بود. باب همایون یکی از قدیمی ترین خیابان های تهران است و این خیابان قدیمی، امروز با سال های گذشته تفاوت بسیار دارد. هر وقت که از این خیابان عبور می کردید صدای ماشین ها، زمزمه ها و فریادهای مردم و صدای مسافران خسته را که در کنار خیابان ها ایستاده اند و در سکون مقصد را فریاد می کنند می شنوید. اما آن سال ها، سال های دور و دورتر، باب همایون چهره ای دیگر داشته است. کوچه ای باریک تا سال 1287 قمری یعنی 110 سال پیش، محل فعلی خیابان باب همایون کوچه ای باریک و کثیف بود و عجیب اینکه این کوچه درست در قسمت شمالی ارک قرار داشت و در میان ساختمان های سلطنتی قسمت غربی اش عمارت الماسیه بود و پایین تر مسجد مهد علیا و مدرسه صنایع که دیگر خرابه ای بود. اما یک مرتبه بخت این کوچه باریک گشوده شد و ناصرالدین شاه به محمدرحیم خان علا الدوله (امیرنظام) دستور داد، از این کوچه خیابان بسازد، خیابانی که بودنش در شمال ارک مایه مباهات باشد نه آبروریزی. امیرنظام برای اجرای این دستور از کوچه باریک، خیابان عریضی ساخت که تماماً سنگفرش بود و حاشیه اش را درختکاری کرده بودند درخت هایی که هنوز بعضی از آن ها مانده است. در دو سوی این خیابان نیز، به دستور امیرنظام دکان هایی ساختند که چندی بعد مرکز فعالیت صنعتگر آن روزگار شد و خیابان باب همایون درواقع اولین مجتمع صنعتی را داشت. در این دکان ها از تیغ طلاکاری گرفته تا عصاهای چوب آینوس و پارچه که به این ترتیب صنایع مملکت، جایی برای فعالیت در قلب دارالخلافه پیدا کردند. باب الماس یا باب همایون وقتی که این خیابان گشوده شد، بسیاری از ساختمان های سلطنتی در کنارش قرار گرفت؛ ازجمله در شمالی ارک که سردری از سنگ و آیینه کاری داشت، در قسمت غربی خیابان افتاد، این راه ورود را باب الماس یا باب همایون می گفتند و به همین دلیل اسم خیابان جدید هم شد باب همایون. غیرازاین سر در که اسمش روی خیابان ماند، در بقعه امامزاده روح الله و مدرسه دارالفنون هم به این خیابان افتاد و چند بنای مهم آن روزگار که امروز از برخی اثری نیست و از برخی به هرحال نشانی مانده است، مثل قورخانه، مسجد مهد علیا و مجمع الصنایع و گوشه ای از سردر باب الماس . بعدازاینکه خیابان ساخته شد دکان های اطرافش کم کم به صورت مرکز فعالیت صنعت کاران درآمد، ناصرالدین شاه به فکر افتاد که صنایع دارالخلافه از رونق دهد و به این دلیل دستور داد در محل مدرسه صنعتی که ویران شده بود، یک مجمع الصنایع به و جود آورند. این مدرسه که طرح ایجاد آن را امیرکبیر ریخته بود، درست در پشت مسجد مهد علیا مادر ناصرالدین شاه قرار داشت و در اجرای دستور ناصرالدین شاه حجره هایی در آن ساختند و گروهی از صنعتگران در آن مستقر شدند و به این ترتیب اولین مجتمع صنعتی کشور که تولیداتش بسیار محدود بود شکل گرفت. مسجد و مدرسه مادر شاه در کنار خیابان باب همایون، مسجد مهد علیا و مدرسه مادر شاه که در جنوب مسجد بود قرار داشت. این مدرسه براثر توسعه خیابان شمالی وزارت دارایی که به درب اندرون معروف است از بین رفت اما قسمتی از مسجد هنوز باقی مانده است. مدرسه دارالفنون هم که اولین مرکز آموزش عالی تهران به شمار می آمد و امیرکبیر آن را ساخته بود در قسمت غربی خیابان قرار گرفت و علاوه بر آن، ساختمان های مدرسه نظام (مدرسه ناصری) و قورخانه هم درکنار همین خیابان واقع شد. به این ترتیب باب همایون مهم ترین خیابان آن روزگار شد، خیابانی که شب ها که دسته های موزیک در کنار آب نماهایش مارش می نواختند. باگذشت زمان، همچنان که همه چیز تغییر کرد، خیابان باب همایون سیمایش را تغییر داد. شهر بزرگ و بزرگ تر شد و خیابان های جدید اندک اندک اعتباری یافتند و از اعتبار خیابان باب همایون کاسته شد. خیابان ناصرخسرو که در قسمت غربی ارک قرار داشت و هنگام ساخته شدن باب همایون، خندقی بود، به صورت خیابانی زیبا درآمد و ایجاد ساختمان شمس العماره