بزرگ ترین گنبد آجری جهان

از مغولان جز وحشت و خون ریزی چیزی به ذهن نمی آید، هنوز هم عده ای از مردم سلطانیه معتقدند که این شهر و گنبدش با خون انسان ها ساخته شده است .اما آنچه حقیقت دارد، این است که حماسه و اسطوره و واقعیت در سلطانیه به هم آمیخته و جداشدنی نیست. سلطانیه در 35 کیلومتری شرق زنجان، شگفت انگیزترین مجموعه های معماری و شهرسازی قرن هشتم و بزرگ ترین گنبد آجری جهان است. گنبد سلطانیه از مفاخر معماری ایران در بیست و نهمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو(17-10 جولای 2005)در دوربان آفریقای جنوبی (بدون حتی یک رأی مخالف) به فهرست میراث تمدن بشری درآمد و جهان به عظمت و پیشینه اش رأی داد. سلطانیه در ایران حتی امروز هم ناشناخته است . سومین گنبد عظیم جهان، بعد از گنبد کلیسای جامع مریم مقدس، سانتا ماریا دلفیوره در فلورانس ایتالیا و گنبد مسجد جامع ایاصوفیه در استانبول ترکیه(که هردو بنا بعد از گنبد سلطانیه ساخته شده اند) توانست بر معماری سده های بعد از خود چنان تأثیرگذار باشد که تاریخ معماری جهان کمتر نظیر آن را به یاد دارد. موزه ای بی بدیل از هنرهای ایرانی شامل خطاطی، تذهیب، گچ بری و انواع تکنیک های کاشی کاری و هندسه سحرآمیز. پله های مارپیچ حکایت از معماران و مهندسانی دارد که در حاکمیت ایلخانان مغول، با دهشت و اضطراب به آفرینشی جادویی دست زده اند که هنوز پس از قرن ها هر بیننده را به سکون و حیرت می کشاند. خواجه رشیدالدین فضل اله، طراح و مجری ابنیه و شهر سلطانیه است. چمن سلطانیه سرزمین حاصل خیز(میان دورود، ابهر و زنجان امروز) همواره موردتوجه ایلخانان و سرداران مغولی بود که در عبور از عراق و آذربایجان و یا بالعکس در آنجا رحل اقامت می داشتند. با شروع احداث شهر سلطانیه، خیل عظیمی از معماران، مهندسان و هنرمندان از اقصی نقاط کشور به ویژه از تبریز به چمن سلطانیه فراخوانده شدند و ایشان که هنر خویش را در معماری و شهرسازی به ویژه ساختن شهر غازانیه (شنب غازان تبریز) به اثبات رسانیده بودند، در پایتخت جدید چنان ماهرانه اشتغال ورزیدند که آوازه ایشان هنوز برجاست. اگرچه ساختن شهری به وسعت یک پایتخت و درزمانی کوتاه(704 تا 714 هجری قمری) بی ظلم و زور امکان پذیر نبود، اما به هرحال توانست سلطانیه را به شاهکار معماری و شهرسازی تاریخ ایران تبدیل کند و این آخرین اثر آبادانی مغولان (قبل از هجوم تیمور) پس از هفت صد سال ایران را به میراث جهانی بار دیگر پیوند داد .